Giữa lòng Thủ đô có một hồ nước cất giữ huyền thoại dân tộc, gắn liền với 'người khai sáng vương triều Hậu Lê'
Đây là một địa điểm du lịch nổi tiếng và từ lâu đã trở thành biểu tượng của Thủ đô Hà Nội.
Viên ngọc sáng của Thủ đô
Hồ Hoàn Kiếm (hồ Gươm) là hồ nước ngọt tự nhiên nằm tại phường Hoàn Kiếm, trung tâm Thủ đô với diện tích khoảng 12ha. Hồ từng có nhiều tên gọi khác như hồ Lục Thủy (do nước xanh quanh năm), hồ Thủy Quân (dùng để duyệt thủy binh) hay hồ Tả Vọng và Hữu Vọng (thời Lê mạt).
Hồ Hoàn Kiếm là cầu nối quan trọng trong khu phố cổ gồm các tuyến phố Hàng Ngang, Hàng Đào, Cầu Gỗ, Lương Văn Can, Lò Sũ… với khu phố Tây do người Pháp quy hoạch hơn một thế kỷ trước như Bảo Khánh, Nhà Thờ, Tràng Thi, Hàng Bài, Đinh Tiên Hoàng, Tràng Tiền, Hàng Khay và Bà Triệu. Sở hữu vị trí đắc địa, hồ Hoàn Kiếm trở thành điểm giao thoa giữa nét đẹp cổ kính và hiện đại của Hà Nội.
Hồ sở hữu nhiều cái tên nhưng Hoàn Kiếm là quen thuộc nhất với người dân và du khách. Tên này gắn liền với câu chuyện vua Lê Lợi trả kiếm cho Rùa thần.
Tương truyền rằng vào thế kỷ XV, khi Lê Lợi tổ chức khởi nghĩa Lam Sơn chống quân Minh xâm lược, trong một lần đi dạo ven hồ Lục Thủy (tên gọi xưa của hồ Hoàn Kiếm), ông bắt gặp lưỡi gươm sáng chói cùng chuôi gươm khắc chữ “Thuận Thiên” và “Lợi”.
Tin rằng đây là báu vật trời ban, Lê Lợi đã rèn lại thành thanh gươm hoàn chỉnh, đặt tên là Thuận Thiên. Nhờ thanh gươm linh thiêng ấy, nghĩa quân Lam Sơn đã giành được nhiều chiến thắng oanh liệt, giải phóng đất nước, chấm dứt ách đô hộ của giặc Minh.
Đầu năm 1428, Lê Lợi lên ngôi vua lấy hiệu là Lê Thái Tổ. Sau khi lên ngôi, nhà vua đã du thuyền trên hồ Tả Vọng (cũng là tên gọi của hồ Hoàn Kiếm lúc đó), bỗng nhiên gặp lại Rùa Vàng nổi lên mặt nước như ngỏ ý xin lại thanh gươm. Vua hiểu ý liền rút thanh gươm trao lại cho Rùa Vàng. Thanh gươm bay khỏi tay nhà vua, vút lên trời rồi biến mất trong lùm cây trên Tháp Rùa.
Truyền thuyết hồ Hoàn Kiếm được lưu truyền qua nhiều thế hệ và trở thành biểu tượng cho ý chí độc lập, tinh thần quật cường của dân tộc Việt Nam trong các cuộc chiến chống giặc ngoại xâm. Thanh gươm báu tượng trưng cho sức mạnh và lòng yêu nước của người Việt, là niềm tin vào sự chiến thắng trước kẻ thù xâm lược.
Dấu tích của Hà Nội nghìn năm văn hiến
Gắn liền với huyền tích ấy, quanh hồ ngày nay vẫn còn lưu giữ nhiều công trình kiến trúc cổ kính, mang đậm giá trị lịch sử và nghệ thuật, góp phần làm nên vẻ đẹp cổ kính và thiêng liêng của Thủ đô.
Trong số các công trình cổ kính, nổi bật nhất phải kể đến Tháp Rùa. Tháp Rùa nằm trên một gò đất nhỏ khoảng 350m2 giữa hồ Gươm, là một biểu tượng kiến trúc độc đáo, tạo điểm nhấn ấn tượng cho cảnh quan thơ mộng. Tòa tháp được xây dựng vào năm 1884-1886, mang đậm dấu ấn kiến trúc Pháp kết hợp với các chi tiết truyền thống Việt Nam.
Tháp Rùa được xây dựng với kiến trúc 3 tầng hình chữ nhật, thu nhỏ dần từ chân lên đỉnh, tạo cảm giác vững chãi mà thanh thoát. Mặt trước và sau tháp có hai cửa vòm nhọn, hai bên hông mở ba cửa cuốn đối xứng, giúp công trình thêm hài hòa và thoáng đãng. Hai tầng dưới được bao quanh bởi lan can với bốn đầu đao uốn cong mềm mại, hướng dần lên cao, tạo nên nét duyên dáng đặc trưng của kiến trúc Việt cổ.
Với vị trí trung tâm giữa lòng hồ và vẻ đẹp cổ kính, Tháp Rùa từ lâu đã trở thành biểu tượng văn hóa đặc trưng của Hà Nội. Hình ảnh tháp soi bóng xuống mặt nước xanh biếc đã đi vào thi ca, hội họa và ký ức của người dân Thủ đô như một phần linh hồn của mảnh đất ngàn năm văn hiến.
Nếu Tháp Rùa nằm giữa hồ như biểu tượng linh thiêng gắn liền với truyền thuyết trả gươm thì đền Ngọc Sơn lại tọa lạc trên hòn đảo nhỏ phía Bắc hồ, mang trong mình giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh sâu sắc.
Được xây dựng vào thế kỷ XIX, đền Ngọc Sơn là công trình mang đậm dấu ấn văn hóa và tín ngưỡng của người Việt, nổi bật với vẻ đẹp kiến trúc tinh tế và hài hòa.
Ngôi đền được thiết kế theo phong cách truyền thống, với những đường nét chạm khắc rồng phượng uy nghi trên cổng và mái đền cong vút như lưỡi liềm, tạo cảm giác mềm mại, thanh thoát giữa không gian hồ nước. Bên trong đền thờ các pho tượng Phật và chư vị thần linh, thể hiện lòng tôn kính, niềm tin tâm linh sâu sắc của người dân Thăng Long - Hà Nội qua nhiều thế hệ.
Đền Ngọc Sơn nằm trên một hòn đảo nhỏ giữa hồ, vì thế, cầu Thê Húc là cầu nối duy nhất giữa bờ hồ và đền. Đây là cây cầu gỗ sơn màu đỏ rực rỡ bắc ngang qua hồ Hoàn Kiếm, được xây dựng vào năm 1865 bởi "Thần Siêu" Nguyễn Văn Siêu, với ý nghĩa "ngưng tụ hào quang".
Nếu như cụm di tích xung quanh gợi nhớ về cội nguồn lịch sử và văn hóa lúc bấy giờ thì Tháp Bút - Đài Nghiên lại tôn vinh trí tuệ và tri thức, làm hoàn chỉnh bức tranh văn hóa đặc sắc quanh hồ Hoàn Kiếm.
Nằm ở phía Đông Bắc hồ Hoàn Kiếm, Tháp Bút và Đài Nghiên là hai công trình kiến trúc được xây dựng vào năm 1865 dưới triều vua Tự Đức. Hai công trình này gắn liền với nhau và là biểu tượng cho truyền thống hiếu học của dân tộc Việt Nam.
Đài Nghiên gồm 3 chân kê nghiên là hình tượng 3 con cóc tựa 3 chiếc chân kiềng. Trên thân nghiên có khắc một bài Minh gồm 64 chữ Hán do cụ Nguyễn Văn Siêu soạn, ca ngợi truyền thống hiếu học của người Việt Nam.
Tháp Bút có kiến trúc như một chiếc bút lông cao 9m với ngòi bút nhọn dựng thẳng lên trời. Thân tháp được chạm khắc 3 chữ "Tả Thanh Thiên" (viết lên trời xanh), thể hiện ý chí vươn cao của dân tộc.
Sau hàng trăm năm, hồ Hoàn Kiếm không chỉ là trung tâm lịch sử, văn hóa của Hà Nội mà còn là biểu tượng tinh thần gắn liền với truyền thuyết dân tộc, các công trình kiến trúc cổ kính và giá trị văn hóa qua nhiều thế hệ.
