Huy động hơn 30.000 nhân công, Việt Nam xây dựng công trình thủy lợi lớn nhất miền Bắc, được Bác Hồ 4 lần về thăm

Công trình Đại thủy nông Bắc Hưng Hải là công trình trị thủy đầu tiên của miền Bắc, mang ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực này nói riêng và của cả nước nói chung. Trong quá trình chuẩn bị và xây dựng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã 4 lần trực tiếp đến kiểm tra, thăm hỏi, động viên cán bộ và dân công đang làm việc trên công trường.

Công trình thủy lợi đầu tiên và lớn nhất ở miền Bắc

Với diện tích tự nhiên hơn 20 nghìn ha, khu vực Bắc Hưng Hải được bao bọc bởi sông Hồng, sông Đuống, sông Luộc và sông Thái Bình. Ngay sau khi hòa bình lập lại, Đảng và Chính phủ, trực tiếp là Bộ Kiến trúc và Thủy lợi (cũ) đã chỉ đạo nghiên cứu, xây dựng hệ thống thủy nông Bắc Hưng Hải.

Ngày 1/10/1958, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã bổ nhát cuốc đầu tiên tại cống Xuân Quan, chính thức khởi công công trình đại thủy nông Bắc Hưng Hải. Chỉ trong hơn một tuần, gần 150 hộ dân ở Bát Tràng đã tự nguyện di dời sang làng mới để nhường mặt bằng cho công trình. Người dân Xuân Quan, Cửu Cao (huyện Văn Giang cũ, tỉnh Hưng Yên) cũng hy sinh 150 ha lúa để đào kênh dẫn nước vào cống Xuân Quan.

Ban Chỉ huy công trường do Sư đoàn trưởng Sư đoàn 350 - Hà Kế Tấn được Bác Hồ trực tiếp giao nhiệm vụ làm Trưởng ban cùng hàng vạn bộ đội, học sinh và dân công từ Gia Lương, Thuận Thành (tỉnh Bắc Ninh); Gia Lộc, Bình Giang, Thanh Miện (tỉnh Hải Dương cũ); Kim Động, Khoái Châu, Văn Giang (tỉnh Hưng Yên) nô nức ra quân, mang khí thế quyết thắng.

Các xã xung quanh công trường cũng sôi nổi hưởng ứng: thanh niên phát quang đường sá, dọn vệ sinh, sửa cầu, vét giếng đón dân công. Các cửa hàng lương thực, thực phẩm, bách hóa Bắc Hưng Hải hoạt động nhộn nhịp. Dọc đê Xuân Quan - Bát Tràng, cờ đỏ sao vàng tung bay, khẩu hiệu giăng kín, loa truyền thanh vang suốt ngày đêm.

Trong lần đến thăm công trường đầu tiên, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh ý nghĩa của công trình đối với việc chống hạn. Người căn dặn đồng bào và cán bộ các tỉnh Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương:

“Công trình Bắc Hưng Hải thành công thì mỗi năm đồng bào đỡ mấy triệu công chống hạn, thu hoạch lại càng tăng thêm. Bây giờ chịu khó phấn đấu trong mấy tháng. Sau này sẽ hưởng hạnh phúc lâu dài hàng trăm năm”.

Khi trở lại thăm công trường lần thứ hai, Bác Hồ nói chuyện với gần 30.000 dân công, công nhân và cán bộ, nhấn mạnh:

“Việc xây dựng công trình Bắc Hưng Hải là một chiến dịch. Trong chiến dịch này, ta phải có tinh thần quyết chiến quyết thắng. Các đảng viên, đoàn viên, thanh niên, công nhân, cán bộ phải làm gương mẫu. Phải cố gắng làm thế nào đảm bảo có đủ nước cho vụ chiêm sắp tới được thắng lợi, đem lại ấm no cho đồng bào”.

Sau này, Bác Hồ còn đến thăm công trường 2 lần nữa để động viên tinh thần lao động.

Hiệu quả ngoài mong đợi

Chỉ sau 7 tháng thi công, ngày 1/5/1959, trong tiếng reo hò của hàng vạn cán bộ, công nhân và người dân, công trình Bắc Hưng Hải được hoàn thành với khối lượng công việc khổng lồ: 7.500 m³ bê tông, 226.000 m³ đá lát và gần 3 triệu m³ đất đào đắp.

Do điều kiện máy móc hạn chế, phần lớn công việc khi đó được thực hiện thủ công.

Cũng trong năm 1959, Xưởng phim Việt Nam sản xuất bộ phim tài liệu “Nước về Bắc Hưng Hải”, ghi lại quá trình xây dựng công trình thủy lợi đầu tiên và lớn nhất miền Bắc sau hòa bình. Bộ phim sau đó đoạt Giải Bông Sen Vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ nhất và Huy chương Vàng tại Liên hoan phim Moskva.

Hệ thống thủy nông Bắc Hưng Hải lấy nước từ sông Hồng qua cống Xuân Quan, tiêu nước qua các cống Cầu Xe, An Thổ… Từ khi hoàn thành, vùng tứ giác Bắc Hưng Hải thoát khỏi cảnh “chiêm khê, mùa thối”.

Bên cạnh trục chính, hệ thống còn có các nhánh nhỏ dẫn nước vào ruộng đồng, giúp năng suất cây trồng tăng cao, chăn nuôi thuận lợi, đời sống người dân cải thiện rõ rệt.

Sau hơn 60 năm vận hành, hệ thống thủy nông Bắc Hưng Hải đảm bảo cung cấp nước tưới cho hàng chục nghìn ha lúa, hoa màu, cây công nghiệp và tiêu úng cho gần 20 nghìn ha lưu vực. Nhờ đó, năng suất và sản lượng lúa tăng mạnh, cơ cấu nông nghiệp được chuyển đổi linh hoạt, nhiều trang trại và hộ gia đình có thu nhập cao ra đời, đem lại lợi ích lâu dài cho hàng triệu người dân.

Hiện nay, việc điều hòa, duy tu và nâng cấp hệ thống thủy lợi do Công ty Khai thác công trình thủy lợi Bắc Hưng Hải đảm nhiệm. Mỗi năm, công trình được kiểm tra và bảo trì 2 lần (trước và sau mùa lũ) nhằm đảm bảo an toàn và ổn định vận hành.

Công trình Đại thủy nông Bắc Hưng Hải là biểu tượng của ý Đảng, lòng dân, thể hiện tinh thần đoàn kết, tự lực tự cường của một thời. Đến nay, công trình vẫn tiếp tục phát huy hiệu quả trong việc tưới tiêu, điều tiết nước cho các tỉnh Hưng Yên, Hải Dương (cũ) và TP. Hà Nội.