ILO: Khu vực hộ kinh doanh cá thể đóng góp 30% GDP nhưng chỉ đóng góp 1,6% ngân sách Nhà nước

Hộ kinh doanh cá thể: Trụ cột kinh tế với đóng góp hạn chế cho ngân sách

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, Việt Nam hiện có khoảng 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, nhưng chỉ 1,7 triệu trong số đó thực hiện nghĩa vụ thuế. Khoảng 3,3 triệu hộ kinh doanh còn lại chưa đăng ký và vẫn nằm ngoài sự quản lý chính thức. Điều này dẫn đến thất thoát nguồn thu lớn cho ngân sách và khó khăn trong việc quản lý hiệu quả khu vực kinh tế này.

Báo cáo mới nhất của ILO cho thấy, khu vực hộ kinh doanh cá thể tại Việt Nam đóng góp tới 30% GDP, tuy nhiên chỉ chiếm 1,6% đóng góp vàongân sách Nhà nước (NSNN). Đây là sự chênh lệch lớn giữa đóng góp vào nền kinh tế và nghĩa vụ thuế, đặt ra câu hỏi về tính hiệu quả của hệ thống thuế hiện hành cũng như thách thức trong việc quản lý khu vực này.

Vai trò kinh tế lớn nhưng gặp khó khăn trong mở rộng và phát triển

Hộ kinh doanh cá thể từ lâu đã trở thành một phần quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt sau chính sách Đổi Mới năm 1986. Với sự linh hoạt, chi phí thấp và không yêu cầu thủ tục phức tạp, mô hình này đã phát triển mạnh mẽ và đóng vai trò chính trong việc tạo ra việc làm cho 8,49 triệu lao động, chiếm một tỷ trọng đáng kể trong lực lượng lao động cả nước.

Tuy nhiên, phần lớn hộ kinh doanh hoạt động ở quy mô rất nhỏ lẻ với vốn và doanh thu thấp. Báo cáo của ILO cho thấy, quy mô vốn trung bình của một hộ kinh doanh chỉ vào khoảng 181 triệu đồng, và doanh thu trung bình năm 2020 là 550 triệu đồng. Điều này dẫn đến lợi nhuận trung bình mỗi tháng chỉ khoảng 4,5 đến 5 triệu đồng, thấp hơn thu nhập bình quân của người lao động hưởng lương.

Ngoài ra, sự hạn chế về vốn, tài sản cố định và khả năng mở rộng kinh doanh đang khiến các hộ kinh doanh khó có thể nâng cao năng suất và quy mô hoạt động, từ đó giảm tiềm năng phát triển cũng như khả năng đóng góp cho nền kinh tế.

Đặc biệt, một trong những vấn đề lớn được ILO nhấn mạnh là sự chênh lệch giữa đóng góp của khu vực hộ kinh doanh cá thể vào GDP và nghĩa vụ thuế đối với ngân sách Nhà nước. Sự chênh lệch này một phần đến từ việc các hộ kinh doanh chưa đăng ký chính thức, dẫn đến sự khó khăn trong kiểm soát và thu thuế.

Hệ thống thuế khoán hiện tại, được áp dụng cho hộ kinh doanh, không thực sự phản ánh đúng quy mô hoạt động của khu vực này. Các hộ kinh doanh thường thỏa thuận mức thuế với cơ quan thuế, thay vì dựa trên doanh thu thực tế, điều này dẫn đến tình trạng một số hộ kinh doanh quy mô lớn nhưng lại đóng thuế thấp hơn các doanh nghiệp chính thức.

Cần thiết chính thức hóa hộ kinh doanh

Báo cáo của ILO đã khuyến nghị rằng việc chính thức hóa hộ kinh doanh là cần thiết để nâng cao sự minh bạch và hiệu quả trong quản lý Nhà nước. Điều này không chỉ giúp tăng cường nguồn thu cho NSNN mà còn cải thiện quyền lợi và điều kiện làm việc của lao động trong khu vực này. Tuy nhiên, quá trình chính thức hóa cần được thực hiện thông qua các biện pháp cải cách chính sách, nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các hộ kinh doanh trong việc tiếp cận nguồn vốn, đất đai và đào tạo nhân lực.

Theo khuyến nghị, đơn giản hóa thủ tục hành chính và giảm chi phí tuân thủ pháp luật là một trong những yếu tố quan trọng để khuyến khích hộ kinh doanh tham gia vào nền kinh tế chính thức. Chính sách khuyến khích các hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp theo Luật Doanh nghiệp cần phải được cải thiện để đáp ứng nhu cầu của các hộ kinh doanh, đồng thời giảm bớt sự phức tạp và tốn kém trong quá trình này.

Tuy nhiên, theo một cuộc khảo sát của Economica Vietnam, phần lớn các hộ kinh doanh hiện nay chưa có ý định chuyển đổi thành doanh nghiệp. Lý do chính là quy trình chuyển đổi phức tạp và chi phí cao. Chỉ khoảng 0,4% đến 0,8% số hộ kinh doanh tại một số tỉnh như Sóc Trăng, Hòa Bình, Lào Cai có ý định thực hiện việc chuyển đổi này.

Ngoài ra, nhiều hộ kinh doanh vẫn muốn duy trì mô hình hiện tại vì tính đơn giản và phù hợp với quy mô nhỏ của họ. Điều này phản ánh sự thiếu phù hợp giữa các quy định pháp lý hiện hành và nhu cầu thực tế của khu vực kinh tế phi chính thức.

Nhìn chung, mặc dù khu vực hộ kinh doanh cá thể đã và đang đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế, sự thiếu rõ ràng về địa vị pháp lý và nghĩa vụ thuế vẫn là một thách thức lớn. Với những cải cách cần thiết từ phía Chính phủ, khu vực này có thể phát triển bền vững hơn và đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế và xã hội Việt Nam trong tương lai.

>> Ngành thuế thu ngân sách hơn 1,1 triệu tỷ đồng trong 8 tháng đầu năm, thu từ dầu thô đạt 85,6% dự toán