‘Kẻ săn mồi’ đáng sợ nhất Phố Wall và những thương vụ thâu tóm làm rung chuyển giới tài chính Mỹ

Carl Celian Icahn sinh năm 1936 tại Far Rockaway, một khu dân cư khiêm tốn ở Queens (New York). Cha ông là thầy tế lễ kiêm giáo viên, mẹ là giáo viên tiểu học. Icahn từng mô tả nơi mình lớn lên là “một khu phố khắc nghiệt, có người da đen, người Ireland và người Do Thái chen chúc nhau sống qua ngày”.

Chính môi trường đó giúp ông sớm rèn luyện bản lĩnh sinh tồn và tinh thần tự lực, yếu tố khiến Forbes chấm ông điểm 10 tuyệt đối trên thang “tự thân lập nghiệp” dành cho các tỷ phú Mỹ.

Không được khuyến khích theo học Ivy League vì “quá tầm”, nhưng Icahn vẫn nộp hồ sơ, và đỗ tất cả. Ông chọn Princeton University, tốt nghiệp cử nhân Triết học năm 1957, rồi học tiếp tại Trường Y New York University. Tuy nhiên, sau 2 năm, Icahn bỏ học với lý do “ghét nghề bác sĩ”. Sau này, ông hài hước nói: “Một trong những điều vĩ đại nhất tôi làm cho nhân loại là không trở thành bác sĩ”.

Sau khi rời trường, Icahn gia nhập quân đội Mỹ, rồi bước chân vào lĩnh vực môi giới chứng khoán, Icahn mới thực sự tìm thấy “sân chơi” của mình.

Bước chân vào Phố Wall

Năm 1961, Icahn làm môi giới tại Dreyfus Corporation giữa thời kỳ thị trường bùng nổ. Nhưng cú sụp “Kennedy Slide” năm 1962, một trong những cú rơi mạnh nhất thế kỷ 20, khiến ông sớm thấm thía sự khắc nghiệt của Phố Wall. Thay vì bỏ cuộc, Icahn tận dụng thời cơ để hiểu sâu về rủi ro và biến động của thị trường.

3 năm sau, ông trở thành người quản lý hợp đồng quyền chọn tại Tessel, Patrick & Co., rồi Gruntal & Co. Đây là giai đoạn Icahn bắt đầu nhận ra “nghệ thuật của chênh lệch giá”, thứ sau này trở thành nền tảng cho chiến lược đầu tư của ông.

Năm 1968, với khoản vay 400.000 USD từ người chú, Icahn mua một “ghế” tại Sở Giao dịch Chứng khoán New York (NYSE) và thành lập công ty riêng: Icahn & Co. chuyên kinh doanh quyền chọn và chênh lệch giá. Đó là khởi đầu cho sự nghiệp huyền thoại của ông.

“Kẻ săn mồi” của thập niên 1980

Phong cách của Icahn ngay từ đầu đã khác biệt: ông cho rằng ban lãnh đạo nhiều công ty không phục vụ lợi ích cổ đông, và nhiệm vụ của nhà đầu tư là buộc họ phải thay đổi. Cuối thập niên 1970, nhận ra rằng giao dịch chênh lệch thôi chưa đủ, ông muốn tác động trực tiếp đến doanh nghiệp: Icahn bắt đầu những vụ thâu tóm đầu tiên.

Năm 1978, Icahn mua cổ phần lớn trong Tappan Company, một hãng sản xuất bếp của Mỹ, rồi ép ban lãnh đạo bán lại cho tập đoàn Thụy Điển Electrolux. Giá cổ phiếu tăng gấp đôi, Icahn thu về 2,7 triệu USD.

Từ đó, ông lao vào các thương vụ lớn hơn. Trong thập niên 1980, Icahn nổi danh là “corporate raider” - kẻ thâu tóm không khoan nhượng. Ông từng “đánh” vào các tập đoàn lớn như Hammermill Paper, Texaco, USX, Goodrich… bằng cách mua cổ phần lớn rồi gây áp lực thay đổi ban lãnh đạo hoặc buộc công ty mua lại cổ phiếu của ông với giá cao hơn.

Tuy nhiên, vụ việc khiến tên tuổi Icahn gắn liền với lịch sử Phố Wall là thương vụ Trans World Airlines (TWA). Năm 1985, ông mua lại hãng hàng không đang thua lỗ này, tư nhân hóa nó, bán bớt các tuyến bay có giá trị để trả nợ. Dù bản thân kiếm lời, nhưng công ty lao dốc và phá sản năm 1992, khiến Icahn bị gán biệt danh “kẻ cướp doanh nghiệp”.

Tuy nhiên, Icahn không hề né tránh danh xưng đó. “Tôi không thâu tóm công ty, tôi cứu chúng khỏi chính ban lãnh đạo của chúng”, ông từng nói.

Hình ảnh “Gordon Gekko” trong bộ phim Wall Street (1987), biểu tượng của lòng tham và sức mạnh tài chính, được cho là lấy cảm hứng từ chính Icahn.

Khi “kẻ thâu tóm” thay đổi chiến lược

Sau thời kỳ “thâu tóm máu lửa”, Icahn thay đổi chiến lược. Ông chuyển từ “raider” sang “nhà đầu tư kích hoạt” (activist investor), vẫn mua cổ phần lớn, nhưng thay vì thâu tóm, ông sử dụng ảnh hưởng để buộc ban lãnh đạo cải thiện hiệu quả hoạt động, tăng cổ tức hoặc mua lại cổ phiếu nhằm đẩy giá trị cổ đông.

Năm 2004, Icahn lập quỹ phòng hộ Icahn Partners với vốn ban đầu 3 tỷ USD, đặt mục tiêu giành quyền kiểm soát ở các công ty lớn. Ông từng công khai đối đầu Time Warner, Mylan Laboratories, Motorola, eBay và Blockbuster.

Tuy nhiên, khủng hoảng tài chính 2008 khiến quỹ của ông mất hơn 35% giá trị. Năm 2010, ông bán cổ phần Blockbuster với khoản lỗ 180 triệu USD và năm 2011 đóng cửa quỹ đối với nhà đầu tư bên ngoài.

Nhưng như thường lệ, Icahn không chịu dừng lại. Năm 2012, ông mua vào Netflix khi cổ phiếu chỉ quanh 60 USD. Hai năm sau, Netflix tăng gần 10 lần, giúp Icahn thu lợi hơn 2 tỷ USD.

Cũng trong thời gian này, ông nắm giữ cổ phần ở Apple, eBay, Clorox và Family Dollar, thường xuyên gây áp lực buộc ban lãnh đạo tăng chia cổ tức, mua lại cổ phiếu hoặc tách mảng kinh doanh. Một trong những chiến dịch nổi bật là buộc eBay tách PayPal thành công ty riêng vào năm 2015, bước đi sau đó giúp PayPal trở thành gã khổng lồ thanh toán điện tử.

Thuật ngữ “Icahn lift” (hiệu ứng Icahn) ra đời từ chính phong cách này: chỉ cần Icahn tuyên bố mua cổ phần một công ty nào đó, giá cổ phiếu thường lập tức tăng vọt.

Khi bước sang tuổi 80, Icahn vẫn sở hữu tài sản ròng hơn 20 tỷ USD, đứng trong top các tỷ phú quyền lực nhất nước Mỹ.

Ảnh hưởng chính trị và những tranh cãi

Carl Icahn không chỉ là nhà đầu tư, ông còn là nhân vật có ảnh hưởng chính trị. Năm 2016, ông công khai ủng hộ Donald Trump tranh cử Tổng thống, gọi Trump là “điểm tích cực cho kinh tế Mỹ”. Khi Trump đắc cử, Icahn được bổ nhiệm làm Cố vấn đặc biệt về cải cách quy định, dù không có chức vụ chính thức và không nhận lương.

Tuy nhiên, chỉ vài tháng sau, ông từ chức giữa cáo buộc xung đột lợi ích khi các công ty thuộc Icahn Enterprises bị cho là hưởng lợi từ những chính sách mà ông có thể tác động. Icahn phủ nhận và nói ông rời đi “để không gây ảnh hưởng chính trị cho chính quyền”.

Icahn viết thư gửi Trump: “Tôi không muốn những tranh cãi đảng phái về vai trò của mình ảnh hưởng đến chính quyền của ông”. Dù rời khỏi chính phủ, ông vẫn giữ ảnh hưởng nhất định và được xem là người có tiếng nói với các chính trị gia và CEO hàng đầu.

Năm 2023, đế chế Icahn Enterprises của ông đối mặt cú sốc lớn khi bị quỹ Hindenburg Research cáo buộc “thổi giá tài sản” và “giấu lỗ”. Giá cổ phiếu sụt hơn 50% chỉ trong vài tuần, tài sản ròng của Icahn giảm hơn 10 tỷ USD. Nhưng nhà đầu tư già gân không sụp đổ: ông vẫn kiểm soát 86% cổ phần công ty và tuyên bố “chẳng có gì mới, chỉ là thêm một cuộc chiến nữa”.

Di sản của “tỷ phú nổi loạn”

Trải qua hơn 6 thập niên, Carl Icahn vẫn là một trong những nhà đầu tư có ảnh hưởng nhất thế giới, với phong cách khác biệt hoàn toàn so với Warren Buffett, người theo đuổi sự kiên nhẫn và giá trị dài hạn. Icahn chọn con đường đối đầu, gây áp lực, buộc doanh nghiệp phải thay đổi để “giải phóng giá trị cổ đông”.

Ông là biểu tượng của thời kỳ mà giới tài chính Mỹ ngưỡng mộ sức mạnh cá nhân, nơi một con người có thể làm rung chuyển cả những tập đoàn khổng lồ chỉ bằng một cuộc gọi và vài dòng thông cáo báo chí.

Ngoài lĩnh vực đầu tư, Icahn còn là một nhà từ thiện lớn. Ông đã quyên tặng 200 triệu USD cho Trường Y Mount Sinai (nay mang tên Icahn School of Medicine), tài trợ mạng lưới trường bán công và dự án nhà ở cho người vô gia cư tại Bronx, New York.

Năm 2022, bộ phim tài liệu Icahn: The Restless Billionaire của HBO khắc họa ông như “một kẻ luôn không yên ổn”, không bao giờ dừng lại trước bất kỳ cuộc chiến nào, dù là trên sàn chứng khoán hay trong chính trường.

Carl Icahn từng nói: “Trong poker lớn hay trong kinh doanh lớn, không có người tốt. Chỉ có người thắng và kẻ thua”.

Khi được hỏi về bí quyết thành công, Icahn từng đáp gọn: “Tôi luôn làm điều mà đám đông không dám làm”. Câu nói ấy, hơn bất kỳ con số nào, chính là tinh thần của Carl Icahn, nhà đầu tư triết gia, kẻ thâu tóm cuối cùng của Phố Wall.