Ngôi đền có vị thế phong thủy rất đẹp khi được xây ở nơi phong cảnh sơn thuỷ hữu tình, có núi có sông, âm dương hòa hợp.
Đền Mẫu Đông Cuông là địa điểm du lịch tâm linh có tiếng tại Yên Bái. Nơi đây cũng là cái nôi cho tín ngưỡng thờ Mẫu, góp phần tạo nên văn hóa riêng biệt của mảnh đất Tây Bắc.
Đền Mẫu Đông Cuông với khuôn viên mang đậm chất tín ngưỡng thờ Mẫu
Theo đó, đền Mẫu Đông Cuông còn được người dân địa phương gọi với những tên khác như đền Đông, đền Đông Cuông, đền Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn, Đông Quang linh từ. Đền thuộc địa phận thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, cách trung tâm thành phố Yên Bái khoảng 55km về phía Tây Bắc. Theo lời kể của những người dân bản địa thì nơi đây ban đầu vốn là một ngôi miếu nhỏ để thờ thần núi và thần rừng. Đến thời nhà Lê ngôi miếu đã trở thành đình, rồi đến thời nhà Nguyễn lại đổi thành đền.
Đền Đông Cuông trở thành ngôi đền nổi tiếng hàng đầu tại mảnh đất Yên Bái
Bên cạnh duy trì tục lệ thờ Mẫu, ngôi đền này còn thờ những vị anh hùng của các dân tộc thiểu số như Hà Đặc, Hà Chương, Hà Bổng... Ngoài ra còn có các vị tướng nhà Trần đã có công trong ba cuộc kháng chiến hào hùng của dân tộc chống quân Nguyên Mông (từ năm 1258 đến năm 1288).
Trải qua nhiều lần tu bổ, sửa chữa, đến ngày nay, đền Mẫu Đông Cuông đã trở thành ngôi đền có kiến trúc đặc biệt và thu hút rất đông đảo khách du lịch.
Đền Đông Cuông bao gồm 4 điểm là đền chính, miếu thờ Cô, miếu thờ Cậu và miếu thờ Đức Ông. Trong đền còn có cung cấm thờ hai bức tượng, cung mẫu bao gồm phần cung chúa còn bên phải là cung Sơn Trang. Hiện nay, tại tòa hậu cung vẫn còn bảo lưu được hai pho tượng đồng với kích cỡ rất lớn, đó là một pho tượng mẫu và một pho tượng quan Hoàng Báo. Còn bên trong không gian tòa Tiền đường bố trí 4 ban phủ tòa thờ cùng rất nhiều những di vật mang giá trị lịch sử to lớn. Các ban thờ bao gồm tòa ngũ vị Tiên Ông, phủ Sơn trang, ban Trần triều và tòa công đồng chúa.
Phần thiết kế mái đền có hình dáng cong cong tựa như hình lưỡng long chầu nhật. Các cột đền đều làm từ vật liệu gỗ tứ thiết được sơn son thếp vàng và trang trí những hình rồng cuốn trang nghiêm. Mỗi chi tiết đều được chạm khắc rất tỉ mỉ, tinh xảo thể hiện sự thành kính và tín ngưỡng thờ Mẫu.
Đền gồm hai tòa là đại bái và hậu cung cấm phía sau
Theo các nhà nghiên cứu văn hoá dân gian đánh giá, đền Đông Cuông chính là cái nôi khởi nguồn và đại diện cho tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn trong hệ thống thờ Mẫu của người Việt. Theo phong tục của địa phương, hằng năm từ tháng Giêng đến tháng 3 Âm lịch cùng những dịp cuối năm, các thành đồng theo tín ngưỡng thờ Mẫu từ khắp các địa phương trên cả nước đều quy tụ về đây để làm lễ Mẫu, theo tục lệ "bắc ghế hầu Thánh".
Các pho tượng thờ trong đền
Dịp đầu năm mới nơi đây thu hút đông đảo du khách tìm về chiêm bái
Chính những nét độc đáo trong sinh hoạt tín ngưỡng này mà đền Mẫu Đông Cuông đã trở thành điểm du lịch tâm linh nổi tiếng, thu hút đông đảo khách du lịch ghé đến. Đặc biệt, năm 2000, đền Đông Cuông đã được công nhận là Di tích lịch sử - văn hoá cấp tỉnh. 9 năm sau, ngày 22/1/2009, đền đã được Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch cấp giấy công nhận là Di tích lịch sử - văn hoá cấp Quốc gia, trở thành điểm sáng về du lịch tâm linh Yên Bái.
