Nhà thơ duy nhất Việt Nam từng giữ chức Bộ trưởng Bộ Ngoại giao, là học trò ưu tú của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Người học trò ưu tú của Chủ tịch Hồ Chí Minh

Cố nhà báo, nhà thơ Xuân Thủy (1912-1985) tên thật là Nguyễn Trọng Nhâm, là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Ông không chỉ là nhà báo, nhà thơ tài hoa, mà còn là một chính khách, nhà ngoại giao xuất chúng, người học trò ưu tú của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Tham gia hoạt động cách mạng và làm báo từ rất sớm, Xuân Thủy đã để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử dân tộc. Ngay từ năm 1937, khi phái đoàn Gô-đa của Chính phủ Pháp sang Việt Nam, phong trào đòi dân chủ bùng lên khắp cả nước. Trong thời điểm ấy, ông chỉ đạo đưa một đoàn người Phúc Yên rầm rộ tiến về Hà Nội hưởng ứng phong trào.

Khi nông dân Lê Văn Thân bị Tuần phủ Phúc Yên đe dọa và dùng triện đồng đánh vào tay vì tham gia biểu tình, Xuân Thủy đã viết giúp lá đơn kiện, gửi đăng báo Le Travail (Lao Động) của Đảng.

Bài viết nhanh chóng lan tỏa, được nhiều tờ báo trong nước và cả ở Pháp đăng lại. Dưới sức ép mạnh mẽ của dư luận, lần đầu tiên trong lịch sử, tòa án thực dân buộc một viên quan đầu tỉnh phải ra ngồi ghế bị cáo trước một nông dân - sự kiện đánh dấu bước trưởng thành quan trọng của báo chí cách mạng Việt Nam.

Trong quá trình hoạt động, Xuân Thủy hai lần bị bắt giam, trong đó có thời gian bị giam tại nhà tù Sơn La năm 1941. Tại đây, ông cùng các đồng chí của mình xuất bản tờ Suối Reo - một tờ báo đặc biệt được viết trong tù nhưng vẫn lan truyền ra ngoài, thậm chí đến tay binh lính Pháp.

Suối Reo trở thành ngọn lửa cổ vũ tinh thần cách mạng, góp phần khẳng định sức mạnh và ý chí bất khuất của những người làm báo cách mạng trong hoàn cảnh ngặt nghèo.

Sau khi ra tù, được đồng chí Lê Quang Đạo móc nối, Xuân Thủy tiếp tục công tác trong Đảng và đảm nhiệm vai trò viết bình luận quốc tế cho báo Cứu Quốc. Đến năm 1944, ông được đồng chí Trường Chinh giao trọng trách làm Chủ nhiệm kiêm Chủ bút. Với các bút danh Chu Lang, Tất Thắng, Ngô Tất Thắng… Xuân Thủy trở thành cây bút chủ lực, mang đến cho tờ báo tinh thần chiến đấu kiên cường và khả năng dự báo sâu sắc.

Lấy Chủ tịch Hồ Chí Minh làm tấm gương, đồng chí Xuân Thủy luôn đề cao tinh thần gần dân, hiểu dân trong nghề báo. Ông xây dựng đội ngũ thông tín viên từ mọi tầng lớp, kể cả nông dân chưa biết chữ, để có được những câu chuyện chân thực, sống động từ đời sống. Mỗi khi phóng viên hoàn thành bài viết, ông thường tổ chức đọc tập thể cho công nhân, nông dân nghe, xem họ có hiểu đúng và dễ tiếp nhận không, rồi mới cho đăng.

Cách làm báo dân chủ, sâu sát thực tiễn ấy đã tạo nên nét riêng cho Cứu Quốc - một tờ báo mang đậm hơi thở của nhân dân. Dưới sự lãnh đạo của Xuân Thủy, Cứu Quốc trở thành tờ báo cách mạng duy nhất phát hành hàng ngày với lượng độc giả lớn nhất trong suốt thời kỳ Cách mạng Tháng Tám và kháng chiến chống thực dân Pháp. Ngòi bút của ông không chỉ là công cụ thông tin, mà còn là vũ khí tinh thần sắc bén góp phần vào sự nghiệp đấu tranh giành độc lập, tự do cho dân tộc.

Không chỉ thành công trong lĩnh vực báo chí, Xuân Thủy còn để lại dấu ấn sâu đậm trong thi ca. Từ những năm tháng trong tù cho đến thời kỳ kháng chiến, ông sáng tác nhiều bài thơ giàu cảm xúc, mang đậm tinh thần yêu nước và nhân văn.

Trong những năm kháng chiến chống Pháp, giữa núi rừng Việt Bắc, ông viết bài Ngôi nhà kháng chiến với những câu thơ mộc mạc mà ấm áp: “Tinh tươm cơm nước dọn ra bàn/ Trời lạnh sao lòng thấy ấm ran/ Đĩa muối, bát canh, thêm quả ớt/ Hơi cơm nghi ngút, chuyện giòn tan”.

Chỉ với vài hình ảnh giản dị như bát canh, quả ớt, đĩa muối, ông đã khắc họa sinh động tình đồng chí, tình người giữa gian khổ chiến khu - nơi “trời lạnh sao lòng thấy ấm ran”.

Ngoài sáng tác, Xuân Thủy còn nổi tiếng với những bản dịch thơ tinh tế, đặc biệt là các tác phẩm của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong đó, bản dịch bài Nguyên tiêu được đánh giá là một trong những bản dịch hay nhất, vừa sát nghĩa, vừa thể hiện trọn vẹn cảm xúc và tư tưởng của tác giả:
“Rằm xuân lồng lộng trăng soi/
Sông xuân nước lẫn màu trời thêm xuân/
Giữa dòng bàn bạc việc quân/
Khuya về bát ngát trăng ngân đầy thuyền”

Cả đời gắn bó với cây bút và lý tưởng cách mạng, Xuân Thủy đã để lại một di sản báo chí và thi ca quý giá. Ông là biểu tượng cho thế hệ nhà báo cách mạng đầu tiên - những người coi ngòi bút là vũ khí, lấy sự thật và nhân dân làm nguồn cảm hứng bất tận. Với Xuân Thủy, báo chí không chỉ là nghề, mà là sứ mệnh thiêng liêng - “thanh gươm đuổi giặc, ngọn đuốc soi đường cách mạng”.

Vị chính khách kiệt xuất của ngành ngoại giao Việt Nam

Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, đồng chí Xuân Thủy vừa đảm nhiệm cương vị Chủ nhiệm kiêm Chủ bút báo Cứu quốc ra hằng ngày, vừa là Ủy viên Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời Bắc Bộ, kiêm Trưởng ban Tuyên truyền của Tổng bộ Việt Minh.

Đây là giai đoạn ông có những đóng góp đặc biệt to lớn trong việc tổ chức và phát triển hệ thống báo chí cách mạng, góp phần đặt nền móng cho nền báo chí mới của nước Việt Nam độc lập.

Dưới sự chỉ đạo của ông, nhiều cơ quan báo chí lớn của đất nước như Đài Tiếng nói Việt Nam và Thông tấn xã Việt Nam được chuẩn bị ra đời, trở thành những “tiếng nói” quan trọng của nhân dân trong thời kỳ kháng chiến và kiến thiết đất nước.

Báo Cứu quốc khi đó không chỉ là cơ quan ngôn luận của Mặt trận Việt Minh, mà còn được xem như “cái nôi” đào tạo lớp nhà báo đầu tiên của cách mạng Việt Nam. Dưới sự dìu dắt của đồng chí Xuân Thủy cùng các đồng nghiệp, nhiều cây bút trưởng thành từ tờ báo này sau đó đã trở thành những nhà báo tên tuổi, giữ vai trò nòng cốt trong nền báo chí nước nhà.

Cũng chính ông là người đề xuất và trực tiếp tổ chức lớp đào tạo nghiệp vụ báo chí đầu tiên của Tổng bộ Việt Minh - Lớp viết báo Huỳnh Thúc Kháng, diễn ra vào giữa năm 1949 tại Chiến khu Việt Bắc. Đây được xem là dấu mốc mở đầu cho công tác đào tạo đội ngũ nhà báo chuyên nghiệp của Việt Nam.

Không chỉ dừng lại ở hoạt động báo chí, đồng chí Xuân Thủy còn là người chỉ đạo thành lập Đoàn báo chí Việt Nam năm 1945 và Đoàn báo chí kháng chiến năm 1947, góp phần tăng cường sự gắn kết giữa đội ngũ làm báo trong và ngoài mặt trận. Đến năm 1950, ông được Trung ương Đảng giao nhiệm vụ tổ chức Hội những người viết báo Việt Nam - tiền thân của Hội Nhà báo Việt Nam ngày nay và giữ cương vị Chủ tịch Hội từ khi thành lập đến năm 1961.

Cuộc đời hoạt động của đồng chí Xuân Thủy gắn bó sâu sắc với nhiều giai đoạn lịch sử của đất nước, trong đó nghề báo là một dấu ấn nổi bật và đầy ý nghĩa. Tuy nhiên, ông còn được biết đến như một nhà ngoại giao xuất sắc, người đặt nền móng vững chắc cho ngành ngoại giao cách mạng Việt Nam.

Trong những năm đầu hoạt động đối ngoại, ông nhiều lần tháp tùng Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Trần Huy Liệu đàm phán với các tướng lĩnh của Tưởng Giới Thạch, Việt Quốc, Việt Cách, thể hiện bản lĩnh, trí tuệ và khả năng ứng xử linh hoạt trong bối cảnh chính trị đầy biến động.

Từ năm 1961 đến 1979, Xuân Thủy giữ nhiều trọng trách quan trọng trong công tác đối ngoại, từng là Trưởng ban Đối ngoại Trung ương và Bộ trưởng Bộ Ngoại giao (từ 4/1963 đến 4/1965). Với vai trò này, ông trở thành nhà thơ đầu tiên của Việt Nam giữ chức Bộ trưởng Bộ Ngoại giao.

Ông được đánh giá là người xuất sắc trong cả ba lĩnh vực đối ngoại: đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân - ba “binh chủng” tạo nên sức mạnh tổng hợp của nền ngoại giao Việt Nam thời kỳ kháng chiến và xây dựng hòa bình.

Dấu ấn rực rỡ nhất trong sự nghiệp ngoại giao của đồng chí Xuân Thủy chính là giai đoạn 1968-1973, khi ông đảm nhận vai trò Bộ trưởng, Trưởng đoàn Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Hội nghị Paris về Việt Nam. Đây là một trong những trang sử chói lọi nhất của ngành ngoại giao Việt Nam, đồng thời cũng là cột mốc vinh quang trong cuộc đời hoạt động của ông.

Trong suốt 5 năm đàm phán, phía Mỹ 4 lần thay trưởng đoàn, nhưng đồng chí Xuân Thủy vẫn kiên định, bản lĩnh, đảm đương trọng trách Trưởng đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, thể hiện khí phách, trí tuệ và tinh thần bền bỉ của nền ngoại giao cách mạng.

Cuộc đời và sự nghiệp của nhà báo, nhà ngoại giao Xuân Thủy là tấm gương sáng về lòng tận tụy, trí tuệ và bản lĩnh. Ông không chỉ là người đặt nền móng cho báo chí cách mạng mà còn là biểu tượng lớn của nền ngoại giao Việt Nam trong thế kỷ XX - một con người trọn đời cống hiến cho sự nghiệp cách mạng, cho đất nước và cho nhân dân.

Bài viết có sử dụng thông tin tham khảo từ các nguồn:

- Nhà báo Xuân Thủy - người học trò ưu tú của Chủ tịch Hồ Chí Minh - Báo Công an Thành phố Hồ Chí Minh

- Đồng chí Xuân Thủy - Nhà báo lớn, Chủ tịch đầu tiên của Hội Nhà báo Việt Nam - Báo Quân đội Nhân dân

- Nhà thơ có tài đàm phán xuất chúng, từng làm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao - VTC News

- Xuân Thủy - người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh - Báo Nhân dân