Nhà văn kiệt xuất từng là đại biểu trẻ nhất tại Quốc hội khóa đầu tiên, có vợ là ‘tuyệt sắc giai nhân’

Nhà văn Nguyễn Đình Thi (1924-2003) là một trong những gương mặt có đóng góp toàn diện cho văn học, nghệ thuật và đời sống văn hóa Việt Nam hiện đại. Không chỉ tạo dấu ấn trong thơ ca, văn xuôi, âm nhạc và kịch, ông còn đảm nhiệm nhiều trọng trách trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật của đất nước suốt thời kỳ kháng chiến và xây dựng.

Một tài năng “sớm nở” với nền tảng học thuật hiếm có

Sinh ngày 20/12/1924 tại Luang Prabang (Lào), quê gốc là làng Vũ Thạch - nay thuộc phố Bà Triệu, Hà Nội, Nguyễn Đình Thi sớm bộc lộ niềm say mê văn chương, âm nhạc và mỹ thuật.

Năm lên 6, ông theo gia đình trở về nước, theo học ở trường Bưởi rồi Ban Triết - Đại học Đông Dương. Trong ông, văn hóa Việt truyền thống hòa quyện với triết học và tư tưởng phương Tây, hình thành một nền tảng văn hóa - triết học sâu rộng, ảnh hưởng bền bỉ đến toàn bộ sự nghiệp sau này.

Ngay khi còn ngồi trên ghế nhà trường, Nguyễn Đình Thi đã viết loạt sách triết học như "Triết học nhập môn" (1942), "Triết học Căng" (1942), "Triết học Nitsơ" (1942), "Triết học Anhxtanh" (1942) và "Siêu hình học" (1942). Sức viết mạnh mẽ và tư duy triết học sắc sảo cho thấy tầm vóc học thuật của một tài năng bẩm sinh.

Như nhiều trí thức trẻ thời ấy, Nguyễn Đình Thi sớm tìm đến con đường yêu nước, nghiên cứu bí mật triết học Mác và tham gia hoạt động Việt Minh từ năm 17 tuổi. Tinh thần yêu nước và lý tưởng cách mạng đã dẫn ông đến Hội Văn hóa Cứu quốc (1943), nơi ông trực tiếp phụ trách báo Độc lập, tham dự Quốc dân Đại hội Tân Trào và được bầu vào Ủy ban Giải phóng dân tộc Việt Nam tháng 7/1945.

Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, tại cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên của dân tộc (năm 1946), ông trúng cử với số phiếu tín nhiệm cao và trở thành đại biểu Quốc hội trẻ nhất của khóa I.

Ngày toàn quốc kháng chiến, ông lại dấn thân vào công tác văn hóa kháng chiến, giữ chức Phó Tổng Thư ký Hội Văn nghệ Việt Nam (1948) rồi gia nhập quân đội (1952) với cương vị Phó Chính trị viên Tiểu đoàn thuộc Trung đoàn Thủ đô, Đại đoàn 308. Đây là giai đoạn ông trực tiếp sống, chiến đấu, lăn lộn trong khốc liệt chiến trường - nguồn cảm hứng lớn cho toàn bộ sáng tác của ông.

Sau đó, ông tiếp tục được bầu làm đại biểu Quốc hội khóa II với tư cách Phó Chủ tịch Hội Văn học - Nghệ thuật Việt Nam và đại biểu Quốc hội khóa III với cương vị Tổng Thư ký Hội Nhà văn Việt Nam.

Trong hoàn cảnh chiến tranh, Nguyễn Đình Thi vẫn đi đầu trong cách tân thơ ca với “Đất nước”, “Không nói”, “Đêm mít tinh”, “Đường núi”… Đồng thời, ông khẳng định vai trò của một nhà lý luận tiên phong với “Nhận đường”, “Mấy vấn đề văn học”, “Công việc của người viết tiểu thuyết”, góp phần định hình nền văn nghệ cách mạng Việt Nam.

Nhắc đến Nguyễn Đình Thi là nhắc đến bài thơ “Đất nước”, sáng tác trong giai đoạn 1948-1955, được xem như một “biên niên sử bằng thơ” của dân tộc. Những câu thơ “Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội…” đến “Nước Việt Nam từ máu lửa/ Rũ bùn đứng dậy sáng lòa” đã trở thành ký ức của nhiều thế hệ và được nhạc sĩ Đăng Hữu Phúc chuyển thể thành giao hưởng - hợp xướng cùng tên.

Thơ Nguyễn Đình Thi giàu chất triết lý, phóng khoáng, ít câu nệ vần điệu nhưng vẫn tràn nhạc tính. Ông là một trong những người mở đường cho sự đổi mới thơ Việt Nam hiện đại với cách cấu tạo hình ảnh đa nghĩa, nhiều lớp và giàu sức gợi.

Trong văn xuôi, các tác phẩm “Xung kích”, “Bên bờ sông Lô”, “Thu Đông năm nay”, “Vào lửa”, “Mặt trận trên cao”… phản ánh chân thực cuộc chiến đấu chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, góp phần cổ vũ tinh thần chiến đấu của quân dân ta. Đặc biệt, bộ tiểu thuyết hai tập “Vỡ bờ” - hơn 1.000 trang, đã đưa ông vào vị trí hàng đầu của dòng sử thi hiện đại, tái hiện những ngày tiền khởi nghĩa và khí thế “long trời lở đất” của Cách mạng Tháng Tám.

Không phải là người chuyên viết kịch, nhưng Nguyễn Đình Thi lại để lại một gia tài kịch bản đồ sộ, giàu chất triết lý và chất thơ: “Con nai đen”, “Hoa và Ngần”, “Giấc mơ”, “Rừng trúc”, “Nguyễn Trãi ở Đông Quan”, “Người đàn bà hóa đá”, “Tiếng sóng”… Ông mở rộng biên độ của sân khấu Việt Nam bằng những thử nghiệm táo bạo, đan xen giữa thực và ảo, dân gian và bác học, Đông và Tây.

Ở địa hạt âm nhạc, dù sáng tác không nhiều, nhưng hai ca khúc “Người Hà Nội” và “Diệt phát xít” đủ để đưa ông vào hàng những nhạc sĩ lớn của âm nhạc Việt Nam thế kỷ XX. “Người Hà Nội” trở thành nhạc hiệu của Đài PT-TH Hà Nội; “Diệt phát xít” là nhạc hiệu của Đài Tiếng nói Việt Nam - những giai điệu hào sảng gắn với không khí ngày Tổng khởi nghĩa 1945.

Song song sáng tác, Nguyễn Đình Thi còn là nhà quản lý văn hóa - văn nghệ thông tuệ. Ở các cương vị Tổng Thư ký Hội Văn hóa Cứu quốc, Tổng Thư ký Hội Văn nghệ Việt Nam, Tổng Thư ký Hội Nhà văn Việt Nam, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam, ông luôn thể hiện tầm tư duy chiến lược, đặt văn hóa vào trung tâm của công cuộc bảo vệ và xây dựng đất nước.

Ông coi trọng sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa sáng tạo và bảo tồn; đề cao vai trò của lý luận - phê bình trong định hướng phát triển văn nghệ. Trong hội nhập quốc tế, ông đóng vai trò quan trọng trong phát triển giao lưu văn hóa, giúp bạn bè thế giới hiểu đúng về Việt Nam, từ đó ủng hộ cuộc đấu tranh chính nghĩa của dân tộc.

Trong hơn nửa thế kỷ cầm bút, từ chàng thanh niên trí thức đến người nghệ sĩ - chiến sĩ, Nguyễn Đình Thi trở thành một trong những cánh chim đầu đàn của văn nghệ cách mạng Việt Nam. Di sản của ông phong phú trên mọi lĩnh vực: thơ ca, văn xuôi, sân khấu, âm nhạc, lý luận - phê bình và cả lãnh đạo văn hóa. Mỗi tác phẩm đều chứa đựng tư tưởng nhân văn sâu sắc, lý tưởng cách mạng và lòng yêu nước cháy bỏng.

Ông qua đời ngày 18/4/2003. Với những cống hiến to lớn, Nguyễn Đình Thi được trao Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Huy hiệu 50 năm tuổi Đảng, Giải thưởng Hồ Chí Minh (đợt 1) và nhiều phần thưởng cao quý khác.

Cuộc hôn nhân với “tuyệt sắc giai nhân” màn ảnh Việt

Nhà văn Nguyễn Đình Thi có cuộc hôn nhân hạnh phúc và được nhiều người ngưỡng mộ bên NSND Tuệ Minh - gương mặt nổi bật của điện ảnh và sân khấu Việt Nam.

NSND Tuệ Minh sinh năm 1938 tại Hà Nội trong một gia đình tiểu tư sản. Năm 15 tuổi, bà về Đoàn Văn công Trung ương và hoạt động trong nhiều loại hình nghệ thuật như kịch, hát chèo và múa.

Sở hữu nhan sắc kiêu sa cùng giọng nói trẻ trung, biểu cảm, bà sớm được Xưởng phim Việt Nam mời tham gia lồng tiếng. Trong thời gian cộng tác với Đài Tiếng nói Việt Nam, bà đảm nhiệm vai trò phát thanh viên chương trình “Đọc truyện đêm khuya”, “Đọc truyện thiếu nhi”, tham gia đóng kịch truyền thanh và giảng dạy.

Là một trong những diễn viên khóa đầu tiên của điện ảnh Cách mạng Việt Nam, cùng thời với NSND Trà Giang, NSND Lâm Tới, Phi Nga, Mai Châu, Thanh Thủy, Ngọc Lan, Hoàng Yến… bà góp mặt trong những bộ phim đầu tiên của nền điện ảnh nước nhà.

Những vai diễn từng làm nên tên tuổi của Tuệ Minh gồm chị Thơm trong “Một ngày đầu thu” (đạo diễn Huy Vân, Hải Ninh), chị Y trong “Nguyễn Văn Trỗi” (đạo diễn Bùi Đình Hạc), Hương trong “Vợ chồng anh Lực” (đạo diễn Trần Vũ), Thương trong “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” (đạo diễn Hải Ninh), Xơ Xuyên trong “Ngày lễ thánh” (đạo diễn Bạch Diệp)…

Dù về sau thường đảm nhận các vai phụ, bà vẫn để lại nhiều dấu ấn, được các đồng nghiệp đánh giá là người có bản năng nghệ sĩ mạnh mẽ, đủ khả năng gánh vác từ vai nhỏ đến vai lớn.

Trên sân khấu kịch, Tuệ Minh gây tiếng vang với vai Phượng trong vở “Cách mạng” của nhà văn Nguyễn Khải - một vai diễn được “đo ni đóng giày”, đưa bà trở thành gương mặt được khán giả yêu mến. Hình ảnh cô gái Sài Gòn trẻ trung, hồn nhiên, thẳng thắn mà bà thể hiện đã nhanh chóng chinh phục công chúng.

Trong mắt đồng nghiệp, Tuệ Minh là người xinh đẹp, có giọng nói rất hay với chút nũng nịu đặc trưng. Bà sống khá kiểu cách, giữ khoảng cách nhất định với mọi người, nhưng luôn toát lên sự kiêu hãnh và tự tin về khả năng nghệ thuật của mình. NSƯT Chiều Xuân từng nhận xét bà sắc sảo, quyết liệt với nghề, luôn muốn thử sức ở nhiều dạng vai và đặc biệt chú trọng đến đài từ - điều mà theo Chiều Xuân, mọi thế hệ diễn viên đều nên học hỏi.

Cuộc đời nghệ thuật và đời tư của Tuệ Minh từng thu hút sự chú ý trong giới văn nghệ, nhất là khi bà bước vào cuộc hôn nhân thứ hai với nhà văn Nguyễn Đình Thi. Trước đó, chính Nguyễn Đình Thi từng giới thiệu bà kết hôn với đạo diễn Huy Vân. Bà và Huy Vân có hai con gái, nhưng hôn nhân tan vỡ do gặp biến cố lớn, sau đó bà sống một mình một thời gian.

Tuệ Minh kể rằng Nguyễn Đình Thi thầm mến bà từ lâu. Sau khi vợ đầu mất, ông mặc cảm vì phải nuôi ba con nhỏ nên không dám ngỏ lời. Phải đến khi cả hai đã đi qua những biến động lớn của cuộc đời, tình cảm mới chín muồi.

Năm 1983, họ quyết định về chung sống, mở đầu cuộc hôn nhân bình yên kéo dài 20 năm. Hai người luôn gắn bó, đi đâu cũng có nhau. Sự ra đi của ông để lại trong bà nỗi trống trải lớn.

Năm 2015, sau nhiều lần được Hãng phim truyện Việt Nam đề nghị xét tặng, bà được trao danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân ở tuổi 78. Ngày 24/2/2018, đúng dịp sinh nhật tuổi 80, NSND Tuệ Minh qua đời sau nhiều năm chống chọi với tai biến.

Bài viết có sử dụng thông tin tham khảo từ các nguồn:

- Nguyễn Đình Thi - nghệ sĩ tài năng, hào hoa; nhà lãnh đạo văn nghệ thông tuệ - Báo QĐND

- Nguyễn Đình Thi - 'cây đại thụ' của nền văn học, nghệ thuật Việt Nam - Tin Tức/TTXVN

- Nguyễn Đình Thi - tên tuổi lớn của nền văn học, nghệ thuật Việt Nam hiện đại - VietnamPlus/TTXVN

- Tuyệt sắc giai nhân, Nghệ sĩ Nhân dân Tuệ Minh: Người vợ đảm của nhà văn Nguyễn Đình Thi - Tạp chí Người Đưa Tin

- Nhà văn là đại biểu trẻ nhất tại Quốc hội khóa đầu tiên, có vợ là mỹ nhân tài sắc trong “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm” - Báo Dân Việt