Nữ Giáo sư, Tiến sĩ Toán học đầu tiên của Việt Nam, từng được ‘thiên tài Toán học’ của thế giới hướng dẫn luận án, từ bỏ sự nghiệp rộng mở để về nước cống hiến
Chỉ sau 3 tháng nhận bằng Thạc sĩ ở Pháp, bà trở về quê hương với hành lý mang theo là hai chiếc vali đựng đầy sách.
“Phải trở về xây dựng đất nước, bằng bất cứ giá nào”
Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Xuân Sính sinh năm 1933 tại Hà Nội, là một nữ chính khách, nhà quản lý giáo dục, nhà Toán học và Giáo sư nổi tiếng của Việt Nam. Bà được biết đến như nữ Giáo sư, Tiến sĩ Toán học đầu tiên của Việt Nam, với một hành trình học tập và cống hiến đáng ngưỡng mộ.
Ngay từ nhỏ, bà đã có cơ hội tiếp xúc với nhiều trí thức lớn của thời đại như Giáo sư Vũ Đình Hòe và Giáo sư Hoàng Xuân Hãn, nhờ bối cảnh gia đình giàu truyền thống học vấn. Chính môi trường đó đã nuôi dưỡng trong bà tình yêu đối với học tập và khát vọng tri thức. Năm 1948, sau khi hoàn thành chương trình cấp II, bà quyết định học lên cấp III tại Trường Chu Văn An, khi đó là trường dành cho nam sinh. Bà đã vượt qua những định kiến xã hội thời bấy giờ để theo đuổi đam mê học tập.
Năm 1951, khi vừa tốt nghiệp tú tài 1 tại Chu Văn An, bà được cậu ruột đưa sang Pháp học tập và quyết định chọn ngành Toán tại Đại học Toulouse. Theo bà, sự lựa chọn này một phần xuất phát từ định hướng của gia đình.
“Cha tôi luôn chủ trương rằng yêu nước là phải làm việc gì thật cụ thể. Vì vậy, muốn xây dựng đất nước, học giỏi các môn khoa học tự nhiên là điều cần thiết. Mặt khác, lựa chọn môn Toán bởi lúc bấy giờ tôi thấy đây là môn ‘dễ học’ nhất. Do đó, tôi học Toán rất tự nhiên”, bà Sính từng chia sẻ.
Sau khi tốt nghiệp và thi đỗ Thạc sĩ Toán học tại Pháp, giữa lúc con đường làm khoa học đang rộng mở, bà quyết định theo tiếng gọi “trí thức về nước cống hiến cho đất nước”.
“Đi nước ngoài là để học lấy kiến thức. Cần phải trở về xây dựng đất nước, bằng bất cứ giá nào. Mà quả thực, lúc đó, bầu không khí xã hội khiến cho người ta có lòng yêu nước đến kỳ lạ”, bà nhớ lại quyết định của mình.
Với tinh thần đó, chỉ sau 3 tháng nhận bằng Thạc sĩ, bà đã trở về quê hương cùng hành lý là hai chiếc vali đầy sách.
Bà bắt đầu sự nghiệp giảng dạy tại Khoa Toán, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, giữ vai trò Chủ nhiệm bộ môn Đại số. Trong thời gian này, bà cũng bắt tay vào viết luận án Tiến sĩ về “Lý thuyết Gr-phạm trù” dưới sự hướng dẫn từ xa của nhà Toán học người Pháp Alexander Grothendieck - người được mệnh danh là “Thiên tài Toán học thế kỷ XX” và từng nhận giải Fields năm 1966.
Luận án của bà được viết tay bằng tiếng Pháp, dưới sự hướng dẫn từ xa của thầy. Sau đó, bà gửi ra nước ngoài ghi danh và đăng ký bảo vệ.
Tháng 7/1975, luận án tiến sĩ Toán của nữ giảng viên người Việt với nhan đề “Các Gr-phạm trù” được bảo vệ thành công tại Đại học Paris 7, với hội đồng chấm gồm những nhà Toán học nổi tiếng như Giáo sư Henri Cartan, Giáo sư Alexander Grothendieck…
Bà cũng là người phụ nữ đầu tiên từ Việt Nam ra nước ngoài bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ về Toán học.
Sau khi bảo vệ thành công luận án, bà một lần nữa trở về Việt Nam để tiếp tục công tác giảng dạy và nghiên cứu. Với mong muốn xây dựng một hệ thống Toán học cao cấp ngay trong nước, bà đã nỗ lực đào tạo các Tiến sĩ, tạo điều kiện để các nhà nghiên cứu Toán học Việt Nam không cần ra nước ngoài bảo vệ luận án.
Những “di sản” đáng kính!
Ngày 29/4/1980, Thủ tướng Phạm Văn Đồng ký quyết định công nhận chức vụ khoa học Giáo sư cho 83 cán bộ và Phó Giáo sư cho 347 cán bộ làm công tác giảng dạy đại học và nghiên cứu khoa học. Trong đó có nữ Giáo sư Toán học đầu tiên của Việt Nam - đó là Giáo sư Hoàng Xuân Sính ở lĩnh vực đại số. Như vậy, Giáo sư Hoàng Xuân Sính là vừa là nữ Tiến sĩ vừa là nữ Giáo sư Toán học đầu tiên ở Việt Nam.
Bà cũng là một trong những người sáng lập Trường Đại học Thăng Long, trường đại học tư thục đầu tiên của Việt Nam và là Hiệu trưởng đầu tiên của trường. Hiện bà giữ chức Chủ tịch Hội đồng Quản trị Trường Đại học Thăng Long.
Trong suốt sự nghiệp, bà Hoàng Xuân Sính đã được trao tặng nhiều danh hiệu và giải thưởng cao quý, bao gồm danh hiệu Nhà giáo Nhân dân và Huân chương Cành cọ Hàn lâm của Chính phủ Pháp vào năm 2003 vì những đóng góp quan trọng cho hợp tác khoa học Pháp - Việt. Bà cũng từng là thành viên Hội đồng xét tặng Giải thưởng Kovalevskaia cho các nhà khoa học nữ xuất sắc của Việt Nam và nhiều năm dẫn dắt đoàn học sinh Việt Nam tham dự Olympic Toán học quốc tế.
Bà Hoàng Xuân Sính đã để lại một “di sản” đáng kính, không chỉ trong lĩnh vực Toán học mà còn trong sự nghiệp giáo dục và quản lý, góp phần thúc đẩy nền giáo dục Việt Nam phát triển và hội nhập quốc tế.
