Thảm họa cháy chung cư ở Hồng Kông: ‘Hung thủ’ có tuổi đời 2.000 năm?

Nghi vấn vật liệu xây dựng hàng nghìn năm tuổi “tiếp tay” cho bi kịch hỏa hoạn

Hôm thứ Tư (26/11) vừa qua, một vụ hỏa hoạn nghiêm trọng đã xảy ra ở 7 tòa chung cư thuộc khu nhà ở Wang Fuk Court (Hoằng Phúc Uyển) tại quận Tai Po (Đại Bộ), Hồng Kông, Trung Quốc. Vụ cháy kinh hoàng này khiến ít nhất 44 người, bao gồm 1 lính cứu hỏa, thiệt mạng và hàng chục người bị thương, trong đó 45 người đang trong tình trạng nguy kịch. Khoảng 279 cư dân vẫn đang mất tích và hơn 900 người đã phải sơ tán tới 8 trung tâm tạm trú.

Đây là vụ cháy tồi tệ nhất ở Hồng Kông (Trung Quốc) sau gần 3 thập kỷ kể từ khi 41 người thiệt mạng vì thảm họa hỏa hoạn trong một tòa nhà thương mại ở quận Cửu Long vào tháng 11 năm 1996.

Các tòa chung cư ở Hồng Kông (Trung Quốc) thuộc khu Wang Fuk Court tại quận Tai Po chìm trong khói và lửa hôm thứ Tư (26/11) được bao quanh bởi một loại vật liệu xây dựng cổ xưa, quen thuộc với bất kỳ ai từng sống ở một trong những đô thị đông đúc nhất thế giới.

Đi dọc các con phố Hồng Kông, chúng ta gần như không thể không thấy các tòa nhà được bao bọc bởi giàn giáo tre – một vật liệu xây dựng được ca ngợi vì tính linh hoạt, chi phí thấp và sự bền vững.

Giàn giáo tre có niên đại ít nhất từ thời nhà Hán, cách đây khoảng 2.000 năm và đã được sử dụng để xây dựng nhiều tòa nhà chọc trời mang tính biểu tượng của thành phố này, như trụ sở ngân hàng HSBC do Norman Foster thiết kế.

Dù được coi là một truyền thống quý giá của Hồng Kông, nhưng gần đây, nó bị chú ý nhiều hơn vì dễ cháy và dễ xuống cấp theo thời gian. Điều này đã xảy ra dù những thảm họa như vụ cháy chung cư vừa qua ở Wang Fuk Court cực kỳ hiếm ở Hồng Kông, một nơi vốn có thành tích rất tốt về an toàn xây dựng nhờ chất lượng thi công cao và việc thực thi nghiêm ngặt các quy định xây dựng.

Nguyên nhân vụ cháy 7 tòa nhà chung cư tại quận Tai Po vẫn chưa được xác định, nhưng nhà chức trách đã bắt giữ 3 người có liên quan đến một công ty xây dựng bị cáo buộc “thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng”. Thời điểm xảy ra cháy, khu chung cư Wang Fuk Court đang được cải tạo và được bao phủ bởi giàn giáo tre cùng lưới an toàn.

“Tre chắc chắn là vật liệu dễ cháy. Mùa này ở Hồng Kông rất khô nên khả năng bắt lửa của loại tre này là rất cao. Một khi đã bắt lửa, đám cháy sẽ lan rất nhanh”, Giáo sư Xinyan Huang (Hoàng Tân Nghiên) thuộc Khoa Môi trường Xây dựng và Kỹ thuật Năng lượng của Đại học Bách khoa Hồng Kông nói.

Các thanh tre “được dựng theo chiều dọc, nên ngọn lửa gần như bùng lên theo phương thẳng đứng mà không gặp cản trở”, ông nói thêm.

Video các giàn giáo tre được sử dụng thường xuyên tại nhiều công trình xây dựng tại Hồng Kông (Trung Quốc) - Nguồn clip: CNN

Các quan chức cho biết họ nghi ngờ những vật liệu xây dựng khác được tìm thấy trong các căn hộ – gồm lưới bảo vệ, bạt che và tấm nhựa – không đáp ứng tiêu chuẩn an toàn.

Cảnh sát phát hiện tên công ty xây dựng trên những tấm xốp polystyrene dễ cháy mà lính cứu hỏa nhìn thấy chặn một số cửa sổ của khu chung cư Wang Fuk Court. Giám đốc Sở cứu hỏa Hồng Kông cho biết sự xuất hiện của những tấm xốp này là “bất thường”.

Nhà chức trách hiện đang điều tra xem liệu các tấm polystyrene và những vật liệu dễ cháy khác có góp phần làm đám cháy trở nên dữ dội hay không.

Tranh luận quanh giàn giáo tre

Năm nay, những cuộc thảo luận về tương lai của giàn giáo tre đã trở nên sôi nổi hơn. Cục Phát triển Hồng Kông gần đây công bố rằng 50% các dự án xây dựng công trình công cộng mới từ tháng 3 trở đi sẽ phải sử dụng giàn giáo kim loại để “bảo vệ công nhân tốt hơn” và phù hợp với tiêu chuẩn xây dựng hiện đại ở “các thành phố tiên tiến”.

Từ tháng 1 năm 2018 đến tháng 8 năm 2025, 24 trường hợp đã tử vong liên quan đến giàn giáo tre, theo Sở Lao động Hồng Kông.

Thông báo này liên quan nhiều hơn đến an toàn lao động chứ không phải nguy cơ cháy nổ – nhưng vấn đề hỏa hoạn được nhấn mạnh trở lại hồi tháng 10 vừa qua sau khi một tòa nhà khác phủ giàn giáo bốc cháy ở khu trung tâm tài chính Hồng Kông. Sau đó, nhà chức trách cho biết họ không thấy nguy cơ kết cấu rõ ràng nào khi kiểm tra hiện trường, nhưng cho biết vẫn đang điều tra xem tất cả vật liệu xây dựng có đạt chuẩn hay không, theo đài truyền hình công cộng RTHK.

Video một đoạn phim tua nhanh thời gian ghi lại cảnh những công nhân xây dựng đang tháo dỡ giàn giáo tre sau khi sửa chữa tòa nhà ở Hồng Kông vào năm 2025 - Nguồn clip: Dan Hodge/CNN

Một số nhà quan sát trên thế giới có thể khó hiểu vì sao Hồng Kông – một trung tâm tài chính hào nhoáng – vẫn chưa loại bỏ giàn giáo tre. Hashtag “Tại sao Hồng Kông vẫn dùng giàn giáo tre?” đã thịnh hành trên mạng xã hội Weibo vào thứ Năm (27/11), với việc nhiều người kêu gọi chính quyền thành phố này noi gương Trung Quốc đại lục – nơi đã cấm sử dụng giàn giáo tre từ năm 2022.

Nhưng động thái giảm sử dụng giàn giáo tre đã vấp phải phản ứng dữ dội từ người dân địa phương, nhiều người cho rằng kỹ thuật này là một di sản văn hóa cần được gìn giữ.

Giàn giáo tre gần như xuất hiện khắp các con phố, trở thành một hình ảnh đặc trưng gắn liền với quá trình xây – phá – xây liên tục đã định hình Hồng Kông nhiều thập kỷ qua.

Bên cạnh việc giúp xây dựng các công trình hiện đại, tre còn đóng vai trò quan trọng trong việc dựng sân khấu tạm thời cho các nhà hát tuồng Quảng Đông.

Một số công nhân xây dựng và công đoàn cũng phản bác quan điểm cho rằng tre không an toàn, viện dẫn các quy định an toàn nghiêm ngặt.

Tất cả các dự án giàn giáo tre đều bắt buộc phải tuân thủ hướng dẫn của Chính phủ, được cập nhật thường xuyên. Hướng dẫn quy định độ dày của tre, độ bền tối thiểu của dây nylon dùng để buộc, khoảng cách giữa các thanh tre và nhiều tiêu chí khác.

Một trong những quy định đó yêu cầu tất cả các loại lưới bảo vệ, màn che, bạt phủ bên ngoài công trình “phải có khả năng chống cháy phù hợp theo tiêu chuẩn được công nhận”.

Lãnh đạo Hồng Kông, ông John Lee cho biết tại một cuộc họp báo rằng một tổ công tác sẽ điều tra “liệu tường ngoài của tòa nhà chung cư Wang Fuk Court có đáp ứng tiêu chuẩn chống cháy hay không”.

“Nếu có bất kỳ hành vi sai phạm nào, chúng tôi sẽ truy cứu trách nhiệm theo pháp luật”, ông nói thêm.

Video lính cứu hỏa dùng vòi rồng để cố gắng dập lửa 7 tòa nhà khu chung cư Wang Fuk Court - Nguồn: Reuters

Trong khi cuộc điều tra tiếp tục, giáo sư Huang cho biết nguyên nhân ban đầu không quan trọng bằng các yếu tố bên ngoài đã cho phép một đốm lửa nhỏ lan nhanh qua 7 tòa nhà chung cư và giết chết hàng chục người.

“Tôi nghĩ nguyên nhân vụ cháy không phải là yếu tố cốt lõi, vì tòa nhà được thiết kế để xử lý những sự cố cháy ngẫu nhiên – nhưng nó không được thiết kế để chống lại tốc độ lan lửa cực nhanh bên ngoài, rồi lan ngược trở lại vào trong tòa nhà”, ông nói khi liên hệ đến vụ cháy thảm khốc tại Grenfell Tower năm 2017 ở Tây London (Anh).

Video những công nhân xây dựng - "người nhện" của thành phố Hồng Kông đứng trên các giàn giáo tre vào tháng 7 năm 2025 - Nguồn clip: CNN

Một số chuyên gia khác cũng thể hiện quan điểm tương tự.

“Dù việc xác định nguồn phát lửa rất quan trọng với công chúng, nhưng xét về tổng thể thì nó không phải vấn đề chính”, theo giảng viên Anwar Orabi thuộc Đại học Queensland, người từng sống nhiều năm ở Hồng Kông.

“Điều quan trọng nhất ở đây là ngọn lửa đã lan ra ngoài điểm bắt đầu và cháy sang các tòa nhà khác”, ông nói. “Nhiều yếu tố có thể góp phần, bao gồm giàn giáo, vốn có thể tạo thành “đường cao tốc” cho lửa lan theo chiều dọc và là nơi tàn lửa từ các cấu trúc bên cạnh có thể bén lửa”.

Theo CNN