Thầy giáo duy nhất của Việt Nam được UNESCO vinh danh: Có học trò làm vua, tên được đặt cho hàng chục trường
Ông được gọi là "Vạn thế sư biểu" - nghĩa là người thầy chuẩn mực cho muôn đời, một danh hiệu xứng đáng với những đóng góp to lớn của ông cho nền giáo dục nước nhà.
Nhà giáo duy nhất của Việt Nam được UNESCO công nhận
Chu Văn An (1292-1370) là một trong những nhà giáo vĩ đại, thầy thuốc, nhà tư tưởng kiệt xuất của lịch sử Việt Nam.
Ông có tên tự Linh Triệt, hiệu Tiều Ẩn, sinh tại làng Quang, thôn Văn, xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm, tỉnh Hà Đông (nay là Thanh Trì, Hà Nội). Trong suốt cuộc đời mình, ông đã đóng góp lớn cho nền giáo dục và văn hóa Việt Nam.
Từ khi còn trẻ, ông đã nuôi dưỡng chí hướng trở thành một nhà giáo và không ngừng học tập. Dưới sự dìu dắt của các thầy, Chu Văn An thi đỗ Thái học sinh, tương đương với học vị Tiến sĩ ngày nay. Mặc dù học hành đỗ đạt cao nhưng ông không mặn mà với chốn quan trường. Không chỉ có học vấn uyên thâm, ông còn nổi tiếng với phẩm hạnh mẫu mực, tính cách thẳng thắn, cương nghị và luôn giữ vững những nguyên tắc đạo đức trong suốt cuộc đời.
Theo cuốn Chu Văn An, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Thiếp - Ba bậc thầy của giáo dục Việt Nam của tác giả Trần Lê Sáng, dưới thời của Chu Văn An, nước ta chỉ có duy nhất một trường quốc lập là Quốc Tử Giám. Đây là nơi đào tạo ra nhiều danh nhân và cũng là nơi vinh danh các nhà khoa bảng.
Ban đầu, Quốc Tử Giám chỉ dành cho con vua và con quan theo học. Dù sau đó đã mở rộng thêm các trường khác, chủ yếu vẫn là con cháu vua, quan mới được học, trong khi tầng lớp bình dân ít người có cơ hội tiếp cận giáo dục. Chính vì vậy, Chu Văn An quyết định trở về quê mở trường dạy học mang tên Huỳnh Cung.
Tại Huỳnh Cung, ông chủ yếu giảng dạy kinh điển Nho giáo nhưng không dạy lý thuyết suông mà luôn nhấn mạnh phẩm hạnh, sự trung thực và tinh thần thực tiễn. Theo ông, tri thức phải gắn liền với cuộc sống. Sự liêm khiết, chính trực của ông khiến người đời và học trò ngưỡng mộ. Dân gian gọi ông là "Vạn thế sư biểu" - nghĩa là người thầy chuẩn mực cho muôn đời, một danh hiệu xứng đáng với những đóng góp to lớn của ông cho nền giáo dục nước nhà.
Ngưỡng mộ tài năng và phẩm hạnh của Chu Văn An, vua Trần Minh Tông đã mời ông làm Tư nghiệp Quốc Tử Giám (tương đương Hiệu trưởng). Ông trực tiếp giám sát việc học tập, giáo dục của cả nước và dạy dỗ Hoàng Thái tử Trần Vượng (sau là vua Trần Hiến Tông) cùng Thái tử Trần Hạo (vua Trần Dụ Tông). Là người hết lòng vì dân, ông luôn tâm niệm dạy dỗ các vua tương lai trở thành đấng minh quân để mang phúc cho dân chúng.
Ông cũng dành tâm huyết mở mang Quốc Tử Giám - trường đại học đầu tiên ở Việt Nam. Vì thế, ông viết nên Tứ thư thuyết ước, tóm tắt bốn bộ sách lớn là Luận ngữ, Mạnh tử, Đại học, Trung dung làm giáo trình giảng dạy trong trường. Đây được coi như bộ sách giáo khoa giảng dạy Nho giáo của người Việt Nam.
Với những đóng góp to lớn, ngày 7/11/2019, tại Paris (Pháp), Đại hội đồng UNESCO khóa 40 đã thống nhất tổ chức lễ kỷ niệm 650 năm ngày mất của Chu Văn An - nhà giáo Việt Nam. Ông là người thứ tư của Việt Nam được vinh danh.
Lưu danh muôn đời
Không chỉ nổi bật trong lĩnh vực giáo dục, Chu Văn An còn dành nhiều tâm huyết nghiên cứu y học để cứu chữa bệnh cho dân chúng. Ông trồng cây thuốc, sáng tác thơ ca và biên soạn sách.
Các tác phẩm của ông có thể kể đến Y học yếu giải, Quốc ngữ thi tập, Tiều Ẩn thi tập cùng nhiều bài thơ viết bằng cả chữ Hán và chữ Nôm. Thơ của ông tình yêu thiên nhiên, đất nước, đồng thời bày tỏ những trăn trở, tâm sự của một bậc sĩ phu trước vận mệnh non sông.
Để tưởng nhớ công lao và đức hạnh của ông, nhiều địa phương đã lập các di tích thờ tự như đền Thanh Liệt, đền Huynh Cung và đền Phượng Sơn ở Chí Linh, Hải Dương (nay thuộc Hải Phòng) - nơi ông từng ẩn cư và giảng dạy. Tại đền Phượng Sơn, một cột đá được dựng với tám chữ khắc: "Chu Văn Trình tiên sinh ẩn cư xứ".
Tại Thủ đô Hà Nội, tên ông cũng được đặt cho nhiều địa danh và cơ sở giáo dục lớn, gồm đường phố Chu Văn An, Trường THPT Chuyên Chu Văn An, Trường Liên cấp Chu Văn An (Đông Anh) và Trường Tiểu học Chu Văn An ở Thanh Liệt và Hoàng Mai. Như vậy, tên tuổi và sự nghiệp của Chu Văn An đã được lưu danh muôn đời, trở thành tấm gương sáng về đạo đức, trí tuệ và lòng tận tụy với sự nghiệp giáo dục của đất nước.
Bài viết có tham khảo:
Danh nhân Chu Văn An: "Ngôi sao sáng nhất trên bầu trời văn hiến Việt Nam" - Chuyên trang tư liệu nhân vật sự kiện của Thông tấn xã Việt Nam
