Thúc ép đồng minh chi 3.000 tỷ USD cho Ukraine, ông Trump có thể phá vỡ cả NATO và EU?

Ông Donald Trump đang bắt đầu chỉ đạo các lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) về những gì họ cần làm nếu muốn đảm bảo hòa bình ở Ukraine. Những yêu cầu này có thể đẩy khối này vào tình thế khó khăn chưa từng có.

Hôm qua (12/2), ông Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã điện đàm nhằm khởi động tiến trình đàm phán hòa bình mà không hề thông báo trước cho các đồng minh châu Âu. Đồng thời, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ cũng thông báo rằng châu Âu sẽ phải gánh vác phần lớn trách nhiệm trong bất kỳ thỏa thuận nào sắp tới.

Theo tính toán của giới phân tích, chi phí bảo vệ Ukraine và mở rộng quân đội châu Âu có thể lên đến 3,1 nghìn tỷ USD trong 10 năm tới. Cam kết này không chỉ phơi bày những rạn nứt tiềm ẩn trong EU mà còn đặt họ trước một lựa chọn khó khăn: đối mặt với một nước Nga hung hăng ở phía Đông mà không có sự hậu thuẫn đáng tin cậy từ Nhà Trắng.

Nhiều chuyên gia an ninh cảnh báo rằng nếu không có chiến lược răn đe hiệu quả, ông Putin sẽ tiếp tục nỗ lực làm suy yếu, thậm chí phá vỡ cả EU và NATO.

Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Anh Ben Wallace chỉ trích ông Trump đã phớt lờ tầm quan trọng của mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương. Các quan chức châu Âu bày tỏ sự bất bình trước cuộc gọi bất ngờ giữa Trump và Putin, với một số người thậm chí coi đây là hành động "bán đứng" khi Mỹ dường như đã nhượng bộ những yêu cầu của ông Putin ngay từ đầu.

Những diễn biến này cho thấy mức độ thách thức mà châu Âu đang phải đối mặt, và thực tế là họ chưa sẵn sàng. Nga có lợi thế đáng kể về nhân lực so với châu Âu, và nền kinh tế chiến tranh của họ có thể sản xuất đạn dược cùng các thiết bị quân sự với tốc độ vượt xa nhu cầu của tiền tuyến tại Ukraine.

Ông Trump đặt EU vào thế khó

Tại cuộc họp của các lãnh đạo EU ở Brussels đầu tháng này để thảo luận về chính quyền mới của Mỹ, họ mang đến thiện chí và nhiều ý tưởng, nhưng không đưa ra được quyết định cụ thể nào. Thủ tướng Đan Mạch, Mette Frederiksen, cảnh báo: "Nga và ông Putin không chỉ đe dọa Ukraine mà còn đe dọa tất cả chúng ta".

Chính quyền Mỹ khẳng định muốn có một thỏa thuận hòa bình bền vững. Tuy nhiên, châu Âu lo ngại ông Trump có thể tự ý đạt được thỏa thuận với ông Putin trước khi họ có cơ hội tác động.

Trong khi đó, tại Brussels, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth đã trình bày quan điểm của Washington với các đối tác NATO: Ukraine khó có thể gia nhập NATO hoặc giành lại toàn bộ lãnh thổ đã mất từ năm 2014. Mỹ cũng sẽ không triển khai quân cho bất kỳ lực lượng gìn giữ hòa bình nào.

Ông nhấn mạnh rằng tương lai của NATO phụ thuộc vào sự chủ động của châu Âu trong việc đảm bảo an ninh cho chính lục địa của họ.

Gánh nặng tài chính khổng lồ

Chi phí tái thiết quân đội Ukraine có thể lên tới 175 tỷ USD trong vòng 10 năm tới, phụ thuộc vào tình trạng lực lượng khi đạt được thỏa thuận hòa bình. Ngoài ra, việc duy trì một lực lượng gìn giữ hòa bình 40.000 quân sẽ tiêu tốn khoảng 30 tỷ USD, mặc dù Tổng thống Zelenskiy cho rằng cần nhiều hơn con số này.

Phần lớn ngân sách sẽ được sử dụng để tăng cường năng lực quân sự của các nước EU, nâng mức chi tiêu quốc phòng lên khoảng 3,5% GDP - phù hợp với các cuộc thảo luận gần đây tại NATO.

Nguồn vốn này sẽ được đầu tư vào kho vũ khí, hệ thống phòng không và tên lửa, củng cố biên giới phía Đông EU, chuẩn bị cho việc triển khai quân nhanh chóng và phát triển ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu.

Nếu được tài trợ bằng nợ, khoản chi này sẽ làm tăng thêm 2,7 nghìn tỷ USD vào nhu cầu vay của năm quốc gia NATO lớn nhất châu Âu trong thập kỷ tới.

Hiện EU đang đối mặt với thách thức kép khi vừa tìm cách duy trì quan hệ với Tổng thống Mỹ Donald Trump về vấn đề Ukraine, vừa chuẩn bị đáp trả các biện pháp thuế quan mà Washington áp đặt lên các nhà xuất khẩu châu Âu. Sự phụ thuộc của châu Âu vào Mỹ trong lĩnh vực an ninh đã trở thành đòn bẩy để ông Trump gây sức ép, buộc EU điều chỉnh quan hệ thương mại theo hướng có lợi cho Mỹ.

Ông Trump đang tỏ ra thờ ơ trước thực tế rằng châu Âu có nhiều điều để mất hơn trong cuộc xung đột này, khi ông phát biểu vào ngày 3/2: "Chúng ta có một đại dương ngăn cách. Họ thì không. Với họ, điều này quan trọng hơn chúng ta rất nhiều".

Để huy động nguồn lực quy mô lớn này, các Chính phủ châu Âu cần tái cơ cấu ngân sách, tăng cường công nghiệp quốc phòng và có thể phải phát hành nợ chung - một bước đi mà nhiều nước như Đức, Pháp và Ý vẫn còn do dự. Họ phải đối mặt với những lựa chọn khó khăn về ngân sách, có thể buộc phải cắt giảm chi tiêu cho y tế, giáo dục và phúc lợi xã hội.

Cuộc bầu cử sắp tới tại Đức sẽ có ý nghĩa quan trọng, khi Friedrich Merz - lãnh đạo đảng bảo thủ - có khả năng thay thế Thủ tướng Olaf Scholz của đảng Dân chủ Xã hội. Trong khi Scholz luôn thận trọng để tránh khiêu khích Nga, Merz ủng hộ việc tăng cường phòng thủ châu Âu, tiếp tục viện trợ Ukraine và thậm chí cung cấp tên lửa tầm xa. Tuy nhiên, ông có thể gặp phải sự phản đối từ chính nội bộ đảng nếu muốn thúc đẩy kế hoạch vay nợ chung của EU.

Martin Selmayr, cựu Tổng thư ký Ủy ban châu Âu và hiện là Đại sứ EU tại Liên Hợp Quốc, nhận định: "EU và các đồng minh có đủ tiềm lực để chi tiêu và sản xuất quân sự vượt Nga. Điều chúng ta cần là ý chí chính trị mạnh mẽ hơn".

Kịch bản cho Ukraine

Mặc dù ông Trump thể hiện sự lạc quan, nhưng triển vọng đạt được thỏa thuận về Ukraine vẫn còn nhiều bất định. Ông Putin chưa có dấu hiệu sẵn sàng nhượng bộ các yêu cầu cốt lõi của mình và dường như vẫn theo đuổi mục tiêu sáp nhập Ukraine. Tuy nhiên, các đường nét của một thỏa thuận tiềm năng đang dần hình thành.

Kịch bản khả dĩ nhất là vùng lãnh thổ bị chiếm đóng vẫn trong tình trạng tranh chấp vô thời hạn và thực tế do Nga kiểm soát. Ukraine có thể nhận được một số đảm bảo an ninh, nhưng việc gia nhập NATO có thể không khả thi trong tương lai gần.

Trong trường hợp lý tưởng, Mỹ và châu Âu sẽ cam kết hỗ trợ Ukraine về quân sự và kinh tế để giúp nước này tự bảo vệ mình. Nếu EU có thể duy trì liên lạc tốt với Nhà Trắng, họ sẽ tìm cách thuyết phục Trump tiếp tục hỗ trợ Kyiv cho đến khi các quốc gia EU có đủ khả năng tự bảo vệ mình.

Ngược lại, trong viễn cảnh tồi tệ nhất, ông Trump có thể mất hứng thú với Ukraine trước khi đạt được bất kỳ thỏa thuận nào, cắt giảm viện trợ quân sự và tài chính, đẩy toàn bộ gánh nặng sang châu Âu. Điều này có thể khiến Nga mở rộng tấn công không chỉ vào Ukraine mà còn vào các quốc gia Baltic.

Giáo sư Andres Kasekamp của Đại học Toronto nhận định Nga không nhất thiết phải tiến hành một cuộc tấn công toàn diện. Một chiến dịch chiến tranh lai kết hợp với việc kích động bất ổn nội bộ có thể tạo cớ cho can thiệp có giới hạn, tương tự như cách Moscow đã làm ở miền đông Ukraine năm 2014.

Nếu Mỹ từ chối tham gia lực lượng NATO đối phó, ông Putin sẽ đạt được mục tiêu chia rẽ liên minh xuyên Đại Tây Dương. Theo Kasekamp, "Nếu NATO không phản ứng, tổ chức này coi như không còn tồn tại - đó có thể là phần thưởng lớn nhất cho Putin."

Câu hỏi then chốt đặt ra cho châu Âu là liệu họ có sẵn sàng hành động như một khối địa chính trị thống nhất hay vẫn chỉ là một liên minh thương mại đặt lợi ích quốc gia lên trên hết.

Qua nhiều thế hệ, các nhà lãnh đạo EU đã trì hoãn những quyết định quan trọng về chính sách quốc phòng và tài chính, khiến liên minh chưa thể xây dựng chiến lược công nghiệp quốc phòng tương xứng với tham vọng trở thành cường quốc kinh tế. Nếu EU tiếp tục né tránh những vấn đề này, Trump và Putin sẽ không chờ đợi mà tự đưa ra các quyết định ảnh hưởng đến tương lai của EU.

Một giải pháp khả thi là Ukraine và các nước châu Âu có thể duy trì sự quan tâm của Washington thông qua các thỏa thuận kinh doanh hấp dẫn với các công ty quốc phòng Mỹ ngay từ bây giờ cũng như các doanh nghiệp khác sau chiến tranh. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đã có mặt tại Kyiv để thảo luận với Tổng thống Zelenskiy, trong khi các quan chức Mỹ bày tỏ mong muốn châu Âu mua thêm vũ khí từ Mỹ như một phần trong kế hoạch tăng cường chi tiêu quốc phòng của EU.

Nếu có đủ nguồn tài trợ và đạt được thỏa thuận hòa bình bền vững, các ngành năng lượng, sản xuất và xây dựng của Ukraine có thể phát triển mạnh mẽ, giúp giảm gánh nặng cho EU về lâu dài. Kyiv cũng thu hút sự quan tâm của Trump nhờ trữ lượng lớn các khoáng sản quan trọng như uranium, lithium và graphite.

Về vấn đề gìn giữ hòa bình hậu chiến, hầu hết các nước châu Âu ủng hộ quan điểm của Zelenskiy rằng cần có sự tham gia đáng kể của quân đội Mỹ. Tuy nhiên, Pháp cho rằng châu Âu nên đảm nhận vai trò này để giảm phụ thuộc vào Mỹ. Tổng thống Macron đã nhiều lần đề xuất gửi quân Pháp tới Ukraine sau khi giao tranh kết thúc, có thể phối hợp với Anh và Ba Lan. Nhưng ngay cả tại Paris, nhiều người vẫn nghi ngờ tính khả thi của kế hoạch này do áp lực tài chính và chính trị.

Một số quan chức so sánh tình hình hiện nay với thập niên 1930, khi chỉ một số ít người kêu gọi Anh và Pháp tái vũ trang để đối phó với Đức phát xít.

Martin Selmayr, cựu Tổng Thư ký Ủy ban Châu Âu và hiện là Đại sứ EU tại Liên Hợp Quốc ở Rome, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hỗ trợ quy mô lớn cho Ukraine, tương tự như cách Mỹ đã viện trợ cho đồng minh trong Thế chiến II thông qua Đạo luật Cho vay-Thuê năm 1941. Ông đề xuất châu Âu nên có một phiên bản tương tự để giúp Ukraine chiến thắng và đảm bảo an ninh chung.

>> Ông Trump ám chỉ Ukraine có thể trở thành một phần của Nga