Tỉnh nhỏ nhất Việt Nam: Từng là địa phương rộng lớn bậc nhất của miền Bắc, tương lai là TP trực thuộc Trung ương thứ 7

Bắc Ninh là vùng đất có lịch sử hình thành lâu đời, gắn liền với nền văn minh sông Hồng. Theo các tài liệu Mộc bản triều Nguyễn, thời Hùng Vương dựng nước, vùng đất này thuộc bộ Vũ Ninh; dưới thời nhà Tần, thuộc Tượng quận; thời nhà Hán, thuộc quận Giao Chỉ; và dưới thời nhà Ngô, thuộc Giao Châu.

Trải qua hơn một nghìn năm Bắc thuộc, vùng đất này nhiều lần thay đổi tên gọi và địa giới hành chính. Thời Đinh, vùng đất này gọi là Bắc Giang đạo; thời (Tiền) Lê, đổi thành lộ Bắc Giang; thời Lý và Trần, gọi là Bắc Giang lộ, sau đó đổi thành Kinh Bắc lộ. Năm 1397, nhà Hồ đổi thành trấn Bắc Giang, đến thời thuộc Minh, bị chia thành hai phủ Bắc Giang và Lạng Sơn.

Năm 1428, khi nhà Hậu Lê được thành lập, vua Lê Thái Tổ đặt lộ Bắc Giang thuộc Bắc Đạo. Năm 1466, vua Lê Thánh Tông chia đất nước thành 12 đạo thừa tuyên, khi đó Bắc Ninh thuộc Thừa tuyên Bắc Giang. Đến năm 1469, khu vực này được đổi tên thành Thừa tuyên Kinh Bắc, quản lý 4 phủ, 16 huyện. Đến năm 1490, thừa tuyên này đổi thành xứ Kinh Bắc, tiếp tục giữ vai trò trọng yếu trong suốt các triều đại sau đó.

>> Việt Nam có 3 tỉnh trong lịch sử từng 2 lần sáp nhập rồi lại chia tách

Dưới triều Nguyễn, Bắc Ninh được xem là một trong năm địa phương có diện tích rộng lớn ở phía Bắc, giữ vị thế chiến lược quan trọng đối với sự phồn thịnh của dân tộc. Năm 1822, vua Minh Mệnh đổi trấn Kinh Bắc thành trấn Bắc Ninh, và đến năm 1831, trong đợt cải cách hành chính lớn, Bắc Ninh chính thức trở thành một tỉnh, bao gồm 4 phủ: Từ Sơn, Thiên Phúc, Thuận An, Lạng Giang. Năm 1895, phủ Lạng Giang được tách ra để thành lập tỉnh Bắc Giang.

Bước vào thế kỷ XX, Bắc Ninh tiếp tục có nhiều thay đổi về địa giới. Năm 1903, các huyện Đông Anh, Kim Anh, Đa Phúc được chuyển sang tỉnh Vĩnh Yên. Đến năm 1948, huyện Gia Lâm được sáp nhập vào tỉnh Hưng Yên, nhưng một năm sau lại nhập trở lại Bắc Ninh. Năm 1960, huyện Văn Giang được tách ra và nhập vào Hưng Yên. Năm 1961, theo quyết định mở rộng Hà Nội, huyện Gia Lâm cùng nhiều xã và thị trấn được sáp nhập vào Thủ đô. Năm 1963, Bắc Ninh và Bắc Giang được hợp nhất thành tỉnh Hà Bắc, đồng thời một số huyện như Tiên Du và Từ Sơn hợp nhất thành Tiên Sơn, còn Quế Dương và Võ Giàng hợp nhất thành Quế Võ. Dù không còn là tỉnh lỵ, nhưng thị xã Bắc Ninh vẫn giữ vai trò trung tâm kinh tế - xã hội quan trọng của tỉnh Hà Bắc.

Đến ngày 1/1/1997, tỉnh Bắc Ninh chính thức được tái lập, gồm thị xã Bắc Ninh (tỉnh lỵ) và 5 huyện: Gia Lương, Quế Võ, Thuận Thành, Tiên Sơn, Yên Phong. Năm 1999, huyện Tiên Sơn được chia lại thành Tiên Du và Từ Sơn, trong khi huyện Gia Lương được tách thành Gia Bình và Lương Tài. Năm 2006, thị xã Bắc Ninh được nâng cấp lên thành phố. Năm 2008, huyện Từ Sơn được chuyển thành thị xã Từ Sơn.

Năm 2014, thành phố Bắc Ninh được công nhận là đô thị loại II và đến 2017, trở thành đô thị loại I trực thuộc tỉnh. Năm 2021, thị xã Từ Sơn được nâng cấp thành thành phố Từ Sơn. Đến năm 2023, hai huyện Thuận Thành và Quế Võ được nâng cấp lên thành thị xã.

Hiện nay, Bắc Ninh có 2 thành phố, 2 thị xã và 4 huyện, tiếp tục phát triển mạnh mẽ cả về kinh tế, văn hóa và đô thị. Trải qua nhiều lần sáp nhập, chia tách, Bắc Ninh vẫn giữ vững vị thế là một vùng đất nghìn năm văn hiến, với nền kinh tế năng động, văn hóa phong phú, đồng thời là địa bàn quân sự - chính trị trọng yếu của đất nước. Bắc Ninh đang hướng tới mục tiêu trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, và nếu thành công, đây sẽ là thành phố trực thuộc Trung ương thứ 7 của Việt Nam.