Tổng Biên tập huyền thoại sáng tác 200 ca khúc cho thiếu nhi Việt Nam, có bài 'Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng' cả nước thuộc
Với kho tàng đồ sộ gồm khoảng 200 bài hát về thiếu nhi, ông được giới trong nghề mệnh danh là "Nhạc sĩ của tuổi thơ", "Ông vua dòng nhạc thiếu nhi"…
Nhạc sĩ huyền thoại của thiếu nhi Việt
Nhạc sĩ Phong Nhã, tên thật là Nguyễn Văn Tường, sinh năm 1924 tại Duy Tiên, Hà Nam. Lớn lên trong một gia đình nghèo, ông theo cha lên Hà Nội kiếm sống từ năm 1930. Tại đây, tình yêu âm nhạc nảy nở trong ông từ tiếng đàn nguyệt của cha, làn điệu chèo của người cô và những buổi nghe cải lương của cụ Nguyễn Đình Nghị. Những bài học nhạc lý đầu tiên ông học được chính là từ gia đình và cộng đồng nghệ thuật truyền thống.
Từ thời niên thiếu, năng khiếu âm nhạc của Phong Nhã đã bộc lộ rõ. Một lần đạt điểm cao trong giờ tập làm văn, ông được tặng một cây sáo – món quà mở đầu hành trình âm nhạc. Thầy giáo Rober khi đó thành lập đội nhạc của trường và giao ông làm quản ca, bắt đầu con đường sáng tác từ việc dạy các em lớp dưới hát.
Bút danh Phong Nhã được ông đặt theo tên người em họ thân thiết, đã mất trong lúc tham gia cách mạng. Tình cảm đó không chỉ gắn với ký ức cá nhân mà còn trở thành biểu tượng yêu mến của bao thế hệ thiếu nhi Việt Nam – những người đã lớn lên cùng giai điệu và lời ca của một nhạc sĩ luôn trọn lòng với tuổi thơ nước nhà.
Tham gia phong trào hướng đạo tại Hà Nội, Phong Nhã được các nhóm bạn nhờ sáng tác, từ đó định hình phong cách viết nhạc thiếu nhi – mảng chủ đạo xuyên suốt sự nghiệp. Năm 1944, trước thực tế chưa có ca khúc nào dành riêng cho thiếu nhi cách mạng, ông sáng tác bài “Nhanh bước nhanh nhi đồng” với giai điệu sôi nổi, lời hát giàu cảm hứng yêu nước. Ca khúc nhanh chóng lan rộng, trở thành bài hát đầu tiên viết riêng cho nhi đồng thời kỳ tiền khởi nghĩa.
Tháng 4/1945, ông cùng các huynh trưởng thành lập Đội Thiếu niên Cứu quốc Nguyễn Thái Học. Đội hoạt động tích cực trong phong trào cách mạng, từ rải truyền đơn đến dạy chữ quốc ngữ. Ngày 2/9/1945, Phong Nhã dẫn đội tới dự lễ Tuyên ngôn Độc lập tại quảng trường Ba Đình – lần đầu tiên ông được gặp Bác Hồ. Những lời dặn dò ân cần của Bác về việc chăm lo cho thiếu nhi trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho ông trong sáng tác.
Nhạc phẩm thứ hai đánh dấu bước ngoặt lớn là “Kim Đồng”, được viết sau khi ông nghe kể về sự hy sinh anh dũng của người đội trưởng đầu tiên của Đội Thiếu niên Tiền phong. Qua lời kể của những người từng sống gần Kim Đồng, ông đã tái hiện chân dung anh hùng thiếu niên bằng âm nhạc, tạo nên một tượng đài cảm động, sâu sắc. Tác phẩm này được nhạc sĩ Tô Vũ đánh giá là một trong hai ca khúc Việt Nam tiêu biểu về tinh thần chống phát xít.
Không ngừng trăn trở viết nhạc cho lứa măng non
Cuối năm 1945, trong một lần cùng các em nhỏ thuộc Đội Thiếu nhi Hoàng Văn Thụ dựng trại tại Chùa Láng, nhạc sĩ Phong Nhã có dịp đón tiếp Phó Chủ tịch nước Huỳnh Thúc Kháng đến thăm. Khi cụ Huỳnh hỏi: “Ai yêu Bác Hồ nhất?”, lũ trẻ không hẹn mà đồng thanh đáp: “Thiếu niên, nhi đồng yêu Bác Hồ nhất ạ!”. Câu trả lời ngây thơ, chân thành ấy đã khiến người nhạc sĩ rung động sâu sắc. Chính khoảnh khắc ấy, giai điệu đầu tiên của bài hát “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng” đã nảy nở trong tâm trí ông, được ngân lên từ chiếc đàn mandolin mộc mạc mà thân thuộc.
Ca khúc ra đời trong bối cảnh non sông mới giành độc lập, mang theo tình cảm trong sáng của thế hệ nhỏ tuổi dành cho vị lãnh tụ kính yêu. Bài hát mở đầu bằng một câu hỏi, nhưng cũng chính là lời khẳng định tha thiết về tình yêu của thiếu nhi đối với Bác. Ngày 19/5/1946, tại lễ mừng sinh nhật Bác lần đầu tiên ở Phủ Chủ tịch, các em nhỏ Thủ đô đã lần đầu tiên cất cao tiếng hát ca khúc này trước mặt Người. Khi nghe đến câu “Bác nay tuy đã già rồi, già rồi nhưng vẫn vui tươi…”, Bác bật cười: “Bác đã già đâu, Bác mới 56 tuổi!”. Câu nói hóm hỉnh ấy khiến cả khán phòng rộn vang tiếng cười. Ngay sau đó, bài hát được phát sóng trên làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam và nhanh chóng lan tỏa khắp cả nước.
Để đáp lại cho ca khúc “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng” của Phong Nhã, năm 1952, Bác Hồ đã làm bài thơ nhân dịp Trung thu để tặng các cháu thiếu nhi. Bác viết:
"Ai yêu các nhi đồng
Bằng Bác Hồ Chí Minh?
Tính các cháu ngoan ngoãn,
Mặt các cháu xinh xinh,
Mong các cháu cố gắng,
Thi đua học và hành.
Tuổi nhỏ làm việc nhỏ,
Tùy theo sức của mình:
Để tham gia kháng chiến,
Để gìn giữ hòa bình.
Các cháu hãy xứng đáng:
Cháu Bác Hồ Chí Minh!"
Đối với nhạc sĩ Phong Nhã, đó là một phần thưởng lớn lao, thiêng liêng nhất trong đời làm nhạc của ông. Bài hát sau đó đã đoạt giải Nhất trong cuộc thi do Ban Khuyến nhạc Hà Nội tổ chức, với giám khảo là nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát. Suốt hơn nửa thế kỷ sáng tác, ông để lại khoảng 250 ca khúc, phần lớn dành cho thiếu nhi, trong đó bốn tác phẩm tiêu biểu gồm: “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng”, “Hành khúc Đội”, “Kim Đồng” và “Đội ta lớn lên cùng đất nước” đều được bình chọn là những ca khúc thiếu nhi hay nhất thế kỷ 20.
Đặc biệt, ca khúc “Cùng nhau ta đi lên” đã trở thành “Đội ca”, được hát trong những sự kiện quan trọng của các đội viên, thiếu niên, nhi đồng toàn quốc hơn 70 năm qua. Nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu từng gọi ông bằng một biệt danh đầy kính trọng: “Anh là vua nhạc thiếu nhi”.
Là Tổng phụ trách Đội Thiếu niên, nhi đồng thành Hoàng Diệu và cũng là Tổng Biên tập đầu tiên của Báo Thiếu niên Tiền phong (TNTP) từ năm 1954 đến 1978, nhưng Phong Nhã luôn khiêm nhường nhận mình chỉ là một “nhạc sĩ nghiệp dư”. Ông sáng tác trong hoàn cảnh nghèo khó, với cây đàn mandolin cũ kỹ, có bài ông viết bằng cả sáo trúc. Cùng vợ chật vật nuôi năm con, từng đăng ký mua lại đàn piano cũ do Hội Nhạc sĩ Việt Nam thanh lý nhưng rồi vẫn không đến lượt.
Cả cuộc đời cống hiến cho âm nhạc thiếu nhi, ông vẫn đau đáu khi thấy dòng nhạc này dần bị quên lãng, mất đi sự tinh khôi, ngây thơ vốn có. Theo ông, viết cho thiếu nhi là phải luôn sáng tạo, nhưng cũng phải giữ được nét trong sáng và phù hợp.
Nhạc sĩ Phong Nhã qua đời ngày 28/3/2020, hưởng thọ 97 tuổi.
Tổng hợp
Ảnh: Internet
>> Nhạc sĩ Phạm Tuyên vừa làm được một điều chưa từng có tiền lệ ở tuổi 95
