Tuyên chiến với Fed, ông Trump sẽ phải trả cái giá rất đắt: Mỹ sắp rơi vào đại khủng hoảng?

Tuần trước, Tổng thống Mỹ Donald Trump đăng trên Truth Social rằng ông sẽ lập tức sa thải Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) Lisa Cook với cáo buộc khai man trong hồ sơ vay thế chấp năm 2021.

Bà Cook là phụ nữ da màu đầu tiên ngồi trong Hội đồng Thống đốc Fed và nhiệm kỳ của bà tới năm 2038 mới kết thúc.

Đây là diễn biến mới nhất trong một loạt động thái tấn công Fed được ông Trump thực hiện dồn dập kể từ khi quay lại Nhà Trắng, với mục tiêu lớn nhất là gây áp lực buộc cơ quan này phải hạ lãi suất để kích thích kinh tế.

Cuộc chiến của ông Trump được thị trường tài chính theo dõi sát sao, bởi nó đang đe dọa đến tính độc lập của Fed – điều mà từ trước tới nay nước Mỹ vẫn tự hào. Trong bối cảnh đó, các nhà đầu tư đang tự hỏi nếu bà Lisa Cook bị sa thải thật sự thì điều đó có ý nghĩa gì đối với thị trường.

Theo giới phân tích, họ có thể nhìn lại lịch sử cách đây nửa thế kỷ để tìm kiếm chút manh mối.

Cấu trúc của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) là độc nhất trong hệ thống luật pháp Mỹ. Có vai trò như Ngân hàng Trung ương ở các nước khác, Fed vẫn hoạt động trong khuôn khổ Chính phủ nhưng lại duy trì tính độc lập tương đối với một số giám sát từ Quốc hội.

Sự độc lập của Fed dựa trên niềm tin rằng, để NHTW đạt được mục tiêu cốt lõi là đảm bảo ổn định tài chính và tăng trưởng dài hạn thì cần phải tránh khỏi áp lực từ các chính trị gia. Bởi họ có thể tìm cách thay đổi chính sách để phục vụ lợi ích riêng thay vì đặt sự thịnh vượng quốc gia lên hàng đầu.

Tổng thống Mỹ khi đó - ông Richard Nixon – vì muốn đảm bảo chắc chắn về nhiệm kỳ thứ hai tại Nhà Trắng nên đã gây áp lực buộc Chủ tịch Fed Arthur Burns phải nới lỏng chính sách tiền tệ trước cuộc bầu cử năm 1972. Và Nixon đã trở thành ví dụ điển hình nhất về việc một Tổng thống vi phạm nguyên tắc độc lập của Fed.

Những tài liệu ghi âm cho thấy Tổng thống Nixon đã có nhiều hành động cả trực tiếp và gián tiếp để thúc ép ông Burns.

“Chúng ta sẽ chấp nhận lạm phát nếu cần, nhưng chúng ta không thể chấp nhận tình trạng thất nghiệp”. Câu nói này thể hiện rõ rằng ông Nixon đã đưa mục tiêu chính trị vượt lên an toàn kinh tế. Kết cục là nước Mỹ chìm vào tình trạng "stagflation" (lạm phát đi kèm suy thoái) kéo dài sau đó.

Tên tuổi Nixon gắn liền với Watergate, vụ bê bối đã khiến ông phải từ chức vào năm 1974. Nhưng trong giới tài chính cũng tồn tại cụm từ “Fedgate”, ám chỉ nỗ lực làm suy yếu tính độc lập của Fed đã khiến vị Tổng thống này phải trả cái giá rất đắt.

Arthur Burns thực tế đã giữ lãi suất ở mức tương đối thấp, nhưng bước đi này hóa ra lại là thảm họa vì nó góp phần mở ra giai đoạn "stagflation" — tức lạm phát cao, thất nghiệp cao và tăng trưởng kinh tế thấp.

Các cú sốc dầu mỏ do OPEC gây ra vào năm 1973 và 1979 đã làm giá năng lượng tăng gấp nhiều lần, đẩy chi phí sản xuất và sinh hoạt lên cao.

Lạm phát của Mỹ từ mức bình quân 6% trong giai đoạn đầu thập niên đã vọt lên gần 14% vào năm 1980, trong khi lợi suất trái phiếu chính phủ có lúc vượt 15%. Thị trường chứng khoán giảm điểm kéo dài, niềm tin tiêu dùng sụt giảm.

Chỉ đến khi Paul Volcker tiếp quản Fed gần một thập kỷ sau, vấn đề mới thực sự được giải quyết. Ông áp dụng chính sách tiền tệ cực kỳ thắt chặt, nâng lãi suất liên bang lên hơn 20%. Dù gây ra hai cuộc suy thoái ngắn hạn và đẩy thất nghiệp lên trên 10%, biện pháp này đã chặn đứng vòng xoáy lạm phát và khôi phục niềm tin dài hạn.

Không chỉ ở Mỹ, Gregory Daco, chuyên gia kinh tế trưởng tại Oxford Economics, cho biết dữ liệu quá khứ chứng minh ở các quốc gia có ngân hàng trung ương chịu ảnh hưởng chính trị, lạm phát sẽ cao hơn.

Ví dụ tại Thổ Nhĩ Kỳ, Tổng thống Recep Tayyip Erdogan đã buộc ngân hàng trung ương giữ lãi suất thấp vào đầu những năm 2020 dù lạm phát tăng vọt lên 85%. Đến năm 2023, khi Erdogan cho phép ngân hàng trung ương độc lập hơn, lãi suất ngắn hạn phải tăng lên 50% nhưng lạm phát vẫn giữ ở mức 46%.

Những bằng chứng này càng củng cố sứ mệnh độc lập của Fed. Mặc dù ông Trump còn cách xa mức độ can thiệp như Nixon, nhưng rõ ràng điều đó vẫn khiến thị trường run sợ.