Việt Nam chính thức tìm thấy hệ thống phòng thủ tại kinh đô đầu tiên của Nhà nước phong kiến tập quyền

Hệ thống phòng thủ kinh đô Hoa Lư

Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình vừa phối hợp với Viện Khảo cổ học Việt Nam tổ chức hội thảo công bố sơ bộ kết quả khai quật địa điểm tường thành Dền, tọa lạc tại thôn Chi Phong, xã Trường Yên, thành phố Hoa Lư. Theo Trung tâm Bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa cố đô Hoa Lư, tường thành Dền là một địa điểm khảo cổ quan trọng nằm ở phía Bắc kinh đô Hoa Lư.

Đây là đoạn tường thành ngoài cùng, nằm tiếp giáp sông Hoàng Long, trải dài theo hướng Đông Bắc - Tây Nam, nối liền hai dãy núi ở tả ngạn sông. Vị trí địa lý này tạo thành một tuyến phòng thủ vững chắc, đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ trung tâm kinh đô.

Thành Dền gồm hai đoạn, đoạn đầu nối từ núi Sau Cái (tức núi Hàm Xà, Cổ Dải) đến núi Cánh Hàn và được đánh giá là đoạn dài nhất trong các tường thành của Hoa Lư; đoạn thứ hai tiếp tục từ núi Cánh Hàn sang núi Hang To (núi Nghẽn), hoàn chỉnh tuyến phòng thủ phía Bắc.

Căn cứ Quyết định số 554/QĐ-BVHTTDL, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã cho phép Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình phối hợp với Viện Khảo cổ học thực hiện khai quật tường thành Dền trong thời gian từ ngày 15/3 đến ngày 30/5. Công tác khai quật do TS Nguyễn Ngọc Quý (Viện Khảo cổ học) chủ trì. Trong đợt khai quật này, các chuyên gia đã mở hai hố với diện tích lần lượt là 450m2 và 150m2.

Quá trình khai quật đã thu thập được nhiều mẫu vật có giá trị, trong đó có vật liệu xây dựng như gạch, đá, đất sét, các lớp thực vật, vỏ nhuyễn thể cùng hiện vật gốm men thuộc nhiều niên đại khác nhau.

Đáng chú ý, đợt khai quật đã làm lộ rõ ba phần cấu trúc chính của tường thành gồm móng, thân và lớp gia cố. Kết quả này cho thấy trình độ kỹ thuật xây dựng thành quách của người Việt tại Hoa Lư vào thế kỷ 10. Các tường thành nhân tạo tại khu vực này đều được xây dựng trên nền đất yếu, có tính lầy thụt, buộc người xưa phải áp dụng biện pháp kỹ thuật đặc biệt như đắp rải thân cây thực vật kết hợp với việc gia cố bằng các thanh gỗ và cọc để chống sạt lở, đảm bảo độ vững chắc cho công trình.

Cấu trúc của tường thành có dạng cong bán nguyệt hoặc hình thang, với sườn ngoài được thiết kế dốc hơn sườn trong nhằm tăng độ ổn định và khả năng chịu lực. Trên phần móng này, người xưa xây hai bức tường bo tạo thành lõi tường thành, bên trên phủ một lớp đất sét trắng có nguồn gốc từ vùng biển, mang đặc tính dẻo và bền.

Qua đo đạc, các nhà khảo cổ nhận định rằng phần tường thành này không quá cao, do phía bên ngoài là một vùng đầm lầy rộng, điều này cho thấy sự chủ đích trong việc lựa chọn vị trí xây dựng nhằm phát huy tối đa yếu tố địa hình, hình thành một tuyến phòng thủ “dễ thủ, khó công”.

Sử dụng công nghệ cao tái dựng di sản

Dựa vào kết cấu, kỹ thuật xây dựng và hiện vật tìm thấy, giới khảo cổ đưa ra giả thuyết tường thành Dền có thể liên quan đến cuộc chiến giữa triều đình nhà Lê với Chiêm Thành. Sau chiến thắng, nhà Lê đã đưa các tù binh từ Chiêm Thành về phục vụ việc xây dựng công trình.

Bên cạnh đó, niên đại của công trình còn được xác định qua các hiện vật điển hình như gạch in chữ cổ, mảnh gốm men, vỏ nhuyễn thể, đặc biệt là loại gạch bìa đỏ - chất liệu thường thấy trong các di tích thế kỷ X.

TS Nguyễn Ngọc Quý cho biết, những kết quả khảo cổ học thu được trong năm 2025 đã bổ sung đáng kể vào khối dữ liệu của các cuộc khai quật trước đó tại khu vực tường Đông (năm 1969), cuộc thăm dò tường Dền (năm 2018) và cuộc khai quật khẩn cấp tại khu tường Đông Bắc. Dữ liệu từ các đợt khảo cổ này cho thấy sự thống nhất trong kỹ thuật xây dựng tường thành ở Hoa Lư qua các thời kỳ khác nhau.

Không chỉ củng cố giá trị lịch sử, những phát hiện trong đợt khai quật này còn làm rõ hơn vai trò của tường thành Dền trong hệ thống thành lũy phòng thủ liên hoàn của kinh đô Hoa Lư, nhất là ở hướng Bắc.

Đại diện Sở Văn hóa và Thể thao Ninh Bình cùng Viện Khảo cổ học Việt Nam khẳng định, đợt khai quật năm 2025 đã được triển khai đúng quy trình khảo cổ học hiện đại. Các bản ảnh, bản vẽ mô tả đều được lưu giữ cẩn thận và toàn bộ hố khai quật đã được số hóa bằng công nghệ Scan3D, tạo tiền đề quan trọng cho việc tái dựng và nghiên cứu tiếp theo.

Theo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, sau đợt khai quật tường thành Dền vào tháng 5/2025, một cuộc khai quật mở rộng đã tiếp tục được triển khai từ ngày 11/6-10/9, với tổng diện tích 300m2 theo đề nghị của Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam). Mục đích khai quật mở rộng nhằm nghiên cứu móng tường và hào thành Dền nhằm làm sáng tỏ kỹ thuật, cách thức và niên đại xây dựng. Đồng thời, tìm hiểu chức năng và đóng góp của thành Dền trong tổng thể kinh đô Hoa Lư xưa.

>> Hôm nay, Việt Nam bắt đầu khai quật khảo cổ tại Di sản văn hóa thế giới nổi tiếng