15 triệu km2 biển bị hâm nóng, sông băng tan chảy: Châu Á đang ‘sôi lên’ từng ngày
Báo cáo mới của Liên Hợp Quốc cảnh báo nếu không có hành động quyết liệt, biến đổi khí hậu sẽ tiếp tục tàn phá hệ sinh thái, đẩy hàng trăm triệu người vào tình thế nguy cấp.
Châu Á – nơi sinh sống của hơn một nửa dân số thế giới – đang nóng lên gần gấp đôi phần còn lại của địa cầu, kéo theo tình trạng thời tiết cực đoan ngày càng nghiêm trọng, đe dọa an ninh lương thực, hệ sinh thái mong manh và gây thiệt hại kinh tế hàng tỷ USD.
Báo cáo “Tình hình khí hậu tại châu Á 2024” do Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) – cơ quan thuộc Liên Hợp Quốc phụ trách giám sát khí quyển và khí hậu toàn cầu – công bố, cho thấy năm 2024 là một trong hai năm nóng nhất từng được ghi nhận tại châu Á, tùy theo bộ dữ liệu sử dụng.
Nhiệt độ trung bình ở châu Á cao hơn 1,04°C so với mức trung bình giai đoạn 1991–2020, gây ra các đợt nắng nóng kéo dài và thiên tai khí hậu từ dãy Himalaya tới bờ Thái Bình Dương.
Báo cáo của WMO chỉ ra rằng, trong giai đoạn 1991–2024, tốc độ ấm lên tại châu Á gần gấp đôi so với giai đoạn 1961–1990, một phần do diện tích đất liền rộng lớn của khu vực – vốn hấp thụ nhiệt nhanh hơn đại dương. Với lãnh thổ trải dài từ xích đạo tới Bắc Cực, châu Á đặc biệt dễ tổn thương trước tình trạng nóng lên trên đất liền.
Trong khi đó, 3 loại khí nhà kính chính – CO2, methane và nitrous oxide – đều đạt mức cao kỷ lục trong năm 2023.
“Thời tiết cực đoan đang gây ra những hậu quả không thể chấp nhận được”, tổng thư ký WMO Celeste Saulo nhận định, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng ngày càng lớn của dự báo khí hậu chính xác để bảo vệ sinh mạng và sinh kế.
Từ tháng 4 - 11/2024, các đợt nắng nóng kéo dài đã tàn phá khu vực Đông Á, với nhiệt độ trung bình hàng tháng lập kỷ lục tại Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc.
Đông Nam Á, Trung Á và Trung Đông cũng hứng chịu đợt nóng gay gắt, trong đó Myanmar ghi nhận mức nhiệt cao kỷ lục 48,2°C.
Năm nay, sau mùa hè tương đối mát, miền Tây Bắc Ấn Độ đang trải qua đợt nắng nóng dữ dội, với nhiệt độ ban ngày tại một số khu vực ở New Delhi vượt ngưỡng 44°C.
Thời tiết cực đoan còn kéo theo hàng loạt rủi ro khác. Bão nhiệt đới và hạn hán đang tàn phá ngành nông nghiệp và hạ tầng. Năm ngoái, bão Yagi càn quét Việt Nam, Philippines, Lào, Thái Lan, Myanmar và Trung Quốc, để lại thiệt hại trên diện rộng.
Hệ sinh thái biển bị đe dọa
Nhiệt độ bề mặt biển tại châu Á trong thập kỷ qua cũng tăng gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu, với các đợt sóng nhiệt biển ảnh hưởng đến một vùng đại dương rộng lớn kỷ lục. Mức tăng trung bình là 0,24°C mỗi thập kỷ – so với mức toàn cầu 0,13°C.
Thêm vào đó, mực nước biển dọc bờ biển Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương của châu Á dâng nhanh hơn mức trung bình toàn cầu, làm gia tăng rủi ro cho các cộng đồng ven biển thấp.
Trong năm 2024, phần lớn vùng biển châu Á trải qua các đợt sóng nhiệt đại dương ở mức mạnh, nghiêm trọng hoặc cực đoan – diện tích bị ảnh hưởng lớn nhất kể từ khi bắt đầu theo dõi vào năm 1993.
Báo cáo cảnh báo tình trạng ấm lên đại dương đang làm mực nước biển dâng cao, thay đổi dòng hải lưu và phá vỡ cấu trúc hệ sinh thái biển. Hiện tượng này có thể làm lệch hướng bão, tăng hiện tượng phân tầng đại dương và gây xáo trộn đời sống sinh vật biển.
Vào tháng 8 và 9 năm ngoái, gần 15 triệu km2 đại dương tại châu Á – chiếm 1/10 bề mặt đại dương toàn cầu, tương đương diện tích Nga và lớn hơn 1,5 lần diện tích Trung Quốc – bị ảnh hưởng.
Tại trung tâm lục địa, băng tuyết mùa đông suy giảm và các đợt nắng nóng kéo dài đang khiến sông băng ở dãy Himalaya và Thiên Sơn (Trung Á) tan chảy nhanh chóng. Trong số 24 sông băng được giám sát, 23 sông băng mất khối lượng trong năm ngoái, làm tăng nguy cơ vỡ hồ băng và lũ quét.
Khu vực núi cao châu Á – tập trung quanh cao nguyên Tây Tạng và được mệnh danh là “cực thứ ba” của thế giới – sở hữu khối lượng băng lớn nhất ngoài hai cực, với diện tích sông băng khoảng 100.000 km2.
Thiên tai gia tăng tổn thất về người và kinh tế
Hậu quả khí hậu đang ngày một rõ nét. Tháng 7/2024, mưa lớn và lở đất tại bang Kerala ở Ấn Độ khiến hơn 350 người thiệt mạng. Tại Nepal, mưa kỷ lục vào tháng 9 làm 246 người chết và thiệt hại ước tính khoảng 94 triệu USD.
Tại Trung Quốc, đợt hạn hán nghiêm trọng ảnh hưởng đến khoảng 4,8 triệu người và gây mất mùa trên hơn 335.000ha. Riêng tháng 4/2024, vùng Huanghuai và Jianghuai trải qua hạn hán kéo dài 2 tháng trước khi mưa lớn đột ngột ập đến, gây lũ lụt.
Trong một phân tích riêng về Biến đổi Khí hậu và Môi trường (Anh), Viện Grantham kêu gọi các quốc gia cam kết cắt giảm phát thải khí nhà kính trước thềm Hội nghị Khí hậu Liên Hợp Quốc vào tháng 11, trong bối cảnh thế giới có nguy cơ vượt ngưỡng 1,5°C được đặt ra trong Thỏa thuận Paris ngay trong thập kỷ này.
Các nhà nghiên cứu Joeri Rogelj và Lavanya Rajamani nhấn mạnh rằng trọng tâm nên là cắt giảm phát thải càng sớm càng tốt, thay vì chỉ tập trung vào thời điểm vượt ngưỡng.
Nghiên cứu cảnh báo rằng nếu vượt ngưỡng 1,5°C, thế giới sẽ đối mặt với rủi ro khí hậu ngày càng nghiêm trọng – từ mực nước biển dâng, rạn san hô sụp đổ cho đến băng tan ở các vùng cực.
Theo UN News, Health Policy Watch
