Chọn nhà thầu Trung Quốc, tuyến đường sắt cao tốc đình đám lỗ hơn 2.000 tỷ đồng, bị ví như ‘quả bom hẹn giờ’

Quỹ đầu tư quốc gia Indonesia Danantara đã cam kết hỗ trợ giải quyết những vấn đề ngày càng nghiêm trọng tại tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên của nước này – tuyến tàu điện cao tốc dịch vụ Jakarta–Bandung (được gọi là Whoosh) – vốn trở thành biểu tượng của cả khát vọng và sự xa hoa.

Ông Dony Oskaria, Giám đốc điều hành Danantara cho biết dự án Whoosh đã được đưa vào danh sách những ưu tiên cấp bách. “Chắc chắn chúng tôi sẽ xử lý ổn thỏa quá trình này”, ông nói với báo chí tại một sự kiện ở Jakarta.

Hiện các cuộc thảo luận đã bắt đầu với Kereta Api Indonesia (KAI), công ty đường sắt quốc doanh và cũng là cổ đông lớn nhất của Kereta Cepat Indonesia–China (KCIC), liên doanh giữa các doanh nghiệp Nhà nước Indonesia và Trung Quốc đang vận hành dự án.

Video cựu Tổng thống Indonesia Joko Widodo bấm nút khánh thành tuyến đường sắt cao tốc Jakarta–Bandung (Whoosh) ngày 2/10/2023:

Tân Tổng Giám đốc KAI, ông Bobby Rasyidin mô tả tuyến tàu cao tốc như một “quả bom hẹn giờ” vì gánh nặng tài chính mà nó gây ra cho công ty. Thông qua một tập đoàn Nhà nước, KAI nắm cổ phần chi phối tại KCIC và do đó phải gánh chịu phần lớn thua lỗ.

Đáng chú ý, theo tờ Jakarta Globe, trong nửa đầu năm 2025, KAI đã ghi nhận khoản lỗ 1,24 nghìn tỷ rupiah (75 triệu USD, tức gần 2.006 tỷ đồng) liên quan đến tuyến đường này – giảm so với mức 1,81 nghìn tỷ rupiah (hơn 2.928 tỷ đồng) cùng kỳ năm ngoái nhưng vẫn là gánh nặng lớn.

Tuyến Whoosh (viết tắt của Waktu Hemat, Operasi Optimal, Sistem Hebat, nghĩa là “Tiết kiệm thời gian”, “Vận hành tối ưu”, “Hệ thống vượt trội”) đã thay đổi đáng kể việc đi lại giữa thủ đô Jakarta và Bandung - thành phố lớn thứ 3 của Indonesia khi hành trình dài 142km nay chỉ mất 45 phút di chuyển, so với thời gian tối đa 3 giờ đi ô tô. Trong 6 tháng đầu năm nay, dịch vụ tàu điện cao tốc này đã vận chuyển 2,9 triệu hành khách, tăng 10% so với cùng kỳ năm trước.

Tàu điện cao tốc Whoosh từng được ca ngợi trong cuộc hội đàm song phương giữa Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh vào tháng 11 năm ngoái. Tuy nhiên, siêu dự án này lại đang trở thành “cơn đau đầu” về nợ nần cho Indonesia - nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á.

Tổng chi phí dự án lên tới 7,3 tỷ USD (gần 192.056 tỷ đồng) được tài trợ 75% bằng các khoản vay từ Ngân hàng Phát triển Trung Quốc (CDB). Ban đầu, khoản vay này có lãi suất khá thấp, chỉ 2%/năm. Nhưng sau khi đại dịch Covid-19 gây gián đoạn và tranh chấp đền bù đất đai làm phát sinh thêm 1,2 tỷ USD chi phí, Indonesia buộc phải nhận thêm vốn vay với lãi suất 3,4%.

KCIC được tổ chức dưới dạng liên doanh giữa các doanh nghiệp Nhà nước Indonesia và Trung Quốc. Pilar Sinergi BUMN Indonesia (PSBI) nắm 60% cổ phần, trong đó KAI 58,5%, công ty xây dựng Wijaya Karya 33,4%, nhà điều hành đường thu phí Jasa Marga 7,1% và tập đoàn trồng trọt Perkebunan Nusantara VIII 1%.

Phần còn lại 40% thuộc về Beijing Yawan HSR, một liên danh Trung Quốc do China Railway International (CRI), công ty con thuộc Tập đoàn Đường sắt Quốc gia Trung Quốc (China Railway Group Limited – CREC) dẫn đầu. Các cổ đông chịu trách nhiệm chi trả 25% chi phí xây dựng, phần còn lại đến từ nguồn vay của Trung Quốc.

Tổng khoản thua lỗ của PSBI năm 2024 lên tới 4,2 nghìn tỷ rupiah (hơn 6.794 tỷ đồng), trong đó KAI gánh chịu hơn một nửa. Ông Bobby đã nói với các nghị sĩ Indonesia tuần vừa qua rằng một cuộc rà soát chi tiết về tình hình tài chính của KCIC đang được tiến hành và Danantara được kỳ vọng sẽ đóng vai trò trung tâm trong bất kỳ quá trình tái cơ cấu nợ nào.

Ban đầu, khi Indonesia công bố kế hoạch xây dựng tuyến đường sắt cao tốc Jakarta – Bandung (Whoosh), cả Nhật Bản và Trung Quốc đều tham gia đấu thầu.

Nhật Bản đưa ra đề xuất từ sớm (từ năm 2008) với một kế hoạch chi tiết, công nghệ Shinkansen, thời gian thi công dài hơn và chi phí cao hơn. Đổi lại, phía “xứ sở Phù Tang” yêu cầu Chính phủ Indonesia bảo lãnh nợ.

Trong khi đó, phía Trung Quốc đưa ra đề xuất cạnh tranh hơn: Không cần Chính phủ Indonesia bảo lãnh, thời gian xây dựng ngắn hơn và chi phí ban đầu rẻ hơn.

Vào năm 2015, Tổng thống Indonesia khi đó là ông Joko Widodo đã loại Nhật Bản và chọn Trung Quốc làm đối tác của dự án (Whoosh). Điều này gây nhiều tranh cãi vì Nhật Bản cho rằng họ đã bỏ nhiều công sức nghiên cứu trong nhiều năm. Từ đó, dự án được giao cho liên doanh Kereta Cepat Indonesia–China (KCIC), với China Railway International (CRI) là phía nhà thầu Trung Quốc dẫn đầu.

Tuyến tàu điện cao tốc Whoosh, được khánh thành tháng 10/2023, chậm tiến độ khoảng 4 năm so với kế hoạch ban đầu, được biết đến như tuyến tàu cao tốc đầu tiên của Đông Nam Á. Siêu dự án này vốn được kỳ vọng là minh chứng cho bước nhảy vọt hạ tầng của Indonesia và biểu tượng của quan hệ ngày càng gắn bó giữa nước này với Trung Quốc.

Cựu Tổng thống Indonesia Joko Widodo từng ca ngợi đây là cột mốc quốc gia, trong khi người kế nhiệm Prabowo Subianto háo hức kéo dài tuyến đường sắt đó sang phía Đông nước này, tới Surabaya. Cách đây 2 tuần, ông Agus Harimurti Yudhoyono, Bộ trưởng Điều phối phụ trách hạ tầng Indonesia xác nhận rằng nền tảng pháp lý cho việc mở rộng đã được khởi động.

Theo Jakarta Globe