Công trình biểu tượng của đô thị lớn thứ 3 Việt Nam do người Pháp xây dựng, tiêu tốn hơn 200.000 franc
Công trình này mang đậm dấu ấn kiến trúc Pháp và được xem là biểu tượng, chứng nhân lịch sử của thành phố trong hơn 1 thế kỷ.
Hải Phòng được biết đến là 1 trong 3 đô thị lớn nhất Việt Nam tính đến thời điểm hiện tại. Nơi đây không chỉ có nền kinh tế phát triển mạnh mẽ mà còn có bề dày về lịch sử, văn hóa.
Một trong những công trình mang tính biểu tượng chính là Nhà hát thành phố Hải Phòng, công trình tuổi đời hơn 100 năm, được xếp hạng Di tích Quốc gia.
Đến nay, vẫn có nhiều tài liệu nói về mốc ra đời của nhà hát. Theo thông tin được đăng tải trên báo Hải Phòng mới đây thì công trình này được xây dựng trong giai đoạn từ 1897-1900.
Cụ thể, vào những năm cuối thế kỷ XIX, người Pháp khi đó đang quản lý thành phố này nhận thấy, nơi đây cần phải có một địa điểm để tổ chức những hoạt động liên quan đến văn hóa nghệ thuật.
Đến tháng 8/1894, Hội đồng thành phố đã quyết định thuê căn nhà số 1 Place Paul-Bert (phố Điên Biên Phủ ngày nay) trong thời gian 3 năm và đem tầng 1 cải tạo thành một nhà hát biểu diễn. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng, tòa nhà này không đáp ứng được các tiêu chuẩn về âm thanh. Vì thế tới tháng 7/1897, Hội đồng thành phố lại họp và quyết định xây nhà hát mới.
Để có được một thiết kế ấn tượng nhất, Hội đồng thành phố đã giao cho kiến trúc sư Ernest Jacques Grelier, Ủy viên Hội đồng tổ chức một cuộc thi thiết kế nhà hát. Các tác phẩm sau đó sẽ được trưng bày ở triển lãm tại Tòa thị chính để trưng cầu ý kiến người dân. Ban giám khảo cũng sẽ đánh giá, xếp hạng rồi lựa chọn ra tác phẩm xuất sắc nhất dựa trên tiêu chí về nghệ thuật và ngân sách xây dựng.
Đầu năm 1898, phương án của kiến trúc sư Charrière đã được lựa chọn. Sau đó, kiến trúc sư này được trao giải thưởng và quyền thi công nhà hát, ngân sách 75.000 franc. Tháng 9/1898, chính thức khởi công nhà hát.
Theo phương án thiết kế, nhà hát thành phố có sức chứa là 365 chỗ ngồi với 3 hạng ghế. Ngoài ra, còn có 3 ô danh dự dành cho Toàn quyền, Thị trưởng và đại diện chính quyền. Diện tích sân khấu được thiết kế đủ để cho 20 nhạc công. Các công trình phụ trợ đầy đủ, từ kho phông cảnh, phòng thay đồ, nhà vệ sinh...
Toàn bộ công trình mang phong cách tân cổ điển Pháp. Mặt tiền chạm khắc hình ảnh cây đàn Lia. Phần trần khán phòng dạng vòm lớn, trang trí họa tiết cầu kỳ, sơn giả cẩm thạch. Phần tường, cột, trần trang trí sơn màu kem cùng vàng đồng và nhấn nhá bằng hoa văn nhẹ.
Toàn bộ phần rèm đều làm bằng nhung đỏ, đèn chùm bằng pha lê, tay vịn mạ đồng, ghế bành bọc da và đều là hàng được nhập từ Pháp về sau đó lắp ráp tại Hải Phòng. Một số tài liệu còn ghi lại, không chỉ các nội thất mà cả nguyên vật liệu xây nhà hát cũng được mang từ Pháp sang. Công trình do người Pháp thiết kế và quản lý, nhân công xây dựng là người Việt Nam.
Trong quá trình thi công, vì một số sai sót mà sau đó đã bị chậm tiến độ. Đến năm 1900, công trình đã hoàn thành. Khi đó, nhà hát là một tòa nhà 2 tầng, cao 15,7m, dài 57,3m, rộng 37,3m.
Vào ngày 16 và 17/11/1900, lễ khánh thành nhà hát được diễn ra hết sức long trọng. Hội đồng thành phố đã tổ chức buổi biểu diễn Opera và vũ hội lớn, có sự tham gia của giới chức cùng những thương nhân lớn trong vùng. Báo chí khi đó gọi đây là "một ngày đáng nhớ" trong lịch sử của thành phố này.
Được biết, chi phí xây dựng nhà hát ban đầu ấn định là 75.000 franc, tuy nhiên do những yêu cầu về thẩm mỹ và chi phí vật liệu cao hơn dự kiến, công trình đã tiêu tốn 200.100 franc.
Kể từ sau khi khánh thành, nhà hát đã trở thành trung tâm sinh hoạt văn hóa, nghệ thuật của thành phố. Khoảng năm 1930, công trình được sửa chữa lần đầu tiên do kỹ sư Fénìes đảm nhiệm. Kể từ sau lần đó, nhà hát giữ nguyên diện mạo cho đến ngày nay.
Bên cạnh những ý nghĩa về mặt kiến trúc, văn hóa, Nhà hát thành phố Hải Phòng còn là chứng nhân cho sự thay đổi của thành phố này trong suốt hơn 100 năm. Có thể kể đến như:
Sáng ngày 23/8/1945, hàng vạn nhân dân, có lực lượng tự vệ hỗ trợ, từ nhiều ngả đường giương cao cờ đỏ sao vàng đổ về. Đúng 10 giờ, cuộc mít tinh trọng thể khai mạc tại Quảng trường nhà hát. Đồng chí Nguyễn Quốc Uy thay mặt Ủy ban khởi nghĩa tuyên bố xóa bỏ chính quyền tay sai của phát xít Nhật, thành lập Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời Hải Phòng.
Ngày 20/11/1946, tại nhà hát diễn ra trận đánh quyết tử để bảo vệ thành phố. 13 chiến sĩ Vệ quốc đoàn và chiến sĩ tuyên truyền văn hóa Việt Nam do trung đội trưởng Đặng Kim Nở chỉ huy đã cầm chân lực lượng quân đội Pháp có xe tăng yểm trợ suốt một ngày đêm, tiêu diệt 50 lính Pháp trước khi anh dũng hy sinh.
Sau Cách mạng Tháng Tám, nhà hát là địa điểm trung tâm tổ chức các hoạt động của chính quyền cách mạng như Tuần lễ vàng, phong trào cứu đói, phong trào Nam tiến...
Ngày 13/5/1955, Quảng trường nhà hát thành phố là nơi chứng kiến sự kiện hàng vạn nhân dân nội, ngoại thành đón chào bộ đội tiến vào tiếp quản thành phố.
Ngày nay, Nhà hát thành phố Hải Phòng là nơi tổ chức các chương trình văn hóa - nghệ thuật, nơi sinh hoạt chính trị - văn hóa trong những dịp lễ, Tết trọng đại.
Thông tin trong bài được tham khảo từ:
- Nhà hát thành phố Hải Phòng - công trình định hình bản sắc đô thị cảng đầu thế kỷ XX - TS. PHẠM HỮU THƯ, Liên hiệp Các hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố Hải Phòng
- Nhà hát thành phố - Chứng tích lịch sử và nghệ thuật - Thạc sĩ Nguyễn Thị Thanh Thủy (Khoa TC-KT, Trường Cao đẳng Du lịch Hà Nội)
- Nhà hát thành phố – Chứng tích của lịch sử - Nhật Lam
