Công xưởng hay tiêu dùng: Lựa chọn khó khăn của Trung Quốc khi tăng trưởng hụt hơi

Cuộc họp cũng được kỳ vọng sẽ đưa ra cam kết mạnh mẽ nhằm thúc đẩy tiêu dùng hộ gia đình và giảm bớt mất cân đối cung – cầu kéo dài hàng thập kỷ, vốn đang đe dọa tăng trưởng dài hạn của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Tuy nhiên, hai mục tiêu này, phát triển công nghiệp và kích cầu tiêu dùng, lại đi theo hai hướng đối lập, và trong bối cảnh căng thẳng Mỹ - Trung leo thang, việc chuyển trục sang chính sách dựa vào cầu nội địa lại càng trở nên khó khăn.

Các chuyên gia nhận định, duy trì sức mạnh công nghiệp đòi hỏi tiếp tục rót nguồn lực nhà nước vào doanh nghiệp sản xuất, trong khi thúc đẩy tiêu dùng lại yêu cầu chuyển dòng tiền sang hộ gia đình, khiến ngân sách cho đầu tư công và khu vực nhà nước bị thu hẹp.

“Công xưởng” hay người tiêu dùng?

Trong thập kỷ qua, Trung Quốc chọn ưu tiên công nghiệp thay vì tiêu dùng, giúp tăng trưởng bứt phá nhưng chính cách làm này lại đang kích hoạt áp lực giảm phát và nợ nần chồng chất.

Sự đối đầu ngày càng gay gắt với Washington, đặc biệt sau khi cựu Tổng thống Donald Trump dọa áp thuế ba con số lên hàng Trung Quốc tuần trước, càng khiến bài toán chính sách của Bắc Kinh càng phức tạp.

Theo ông Chen Bo, chuyên gia tại Viện Đông Á, Đại học Quốc gia Singapore, kế hoạch 5 năm sắp tới – dự kiến được thông qua tại kỳ họp từ 20-23/10 và trình Quốc hội vào tháng 3 năm sau, sẽ “chắc chắn nhấn mạnh, thậm chí tái nhấn mạnh, việc hỗ trợ nghiên cứu công nghệ cao và phát triển công nghiệp”.

“Xét về sức mạnh cứng của một quốc gia, sản xuất vẫn là ưu tiên hàng đầu”, ông nói. “Khi xung đột xảy ra, điều quyết định không phải là dịch vụ, mà là năng lực sản xuất”.

Trong bài phát biểu đăng trên tạp chí Qiushi hồi tháng 7, Chủ tịch Tập Cận Bình khẳng định thế giới đang trải qua “những thay đổi chưa từng thấy trong một thế kỷ”, khi “cách mạng công nghệ và cạnh tranh giữa các cường quốc đang đan xen chặt chẽ”. Ông kêu gọi Trung Quốc “chiếm lĩnh điểm cao chiến lược” trong cuộc đua công nghệ toàn cầu.

Hiện Trung Quốc đang dẫn đầu ở nhiều lĩnh vực như xe điện, năng lượng gió – mặt trời, đồng thời tận dụng vị thế thống trị trong khai thác đất hiếm bằng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, động thái được cho là chiến lược trước các cuộc đàm phán thương mại tiềm năng giữa Trump và Tập vào cuối tháng 10.

Ngoại trừ một số lĩnh vực như máy bay hoặc chip bán dẫn tiên tiến, chuỗi cung ứng của Trung Quốc vẫn phần lớn mang tính nội địa. Trong khi đó, phương Tây đang đẩy mạnh tái công nghiệp hóa và tăng cường năng lực quốc phòng sau cuộc chiến Ukraine và căng thẳng gia tăng ở Đài Loan và Biển Đông.

“Nếu không phát triển các ngành công nghiệp công nghệ cao, bạn sẽ mãi phụ thuộc vào người khác”, Giáo sư Guo Tianyong thuộc Đại học Tài chính và Kinh tế Trung ương (Bắc Kinh) cảnh báo, đồng thời nhấn mạnh Bắc Kinh cần một sự cân bằng chính sách tốt hơn.

Những vết nứt trong bức tranh tăng trưởng

Theo các nhà phân tích của Morgan Stanley, sau hội nghị, Trung Quốc nhiều khả năng sẽ công bố khung chính sách dựa trên công nghệ và chuỗi cung ứng, với trọng tâm dần mở rộng sang phúc lợi xã hội. Tuy nhiên, họ cảnh báo rằng “bước ngoặt rõ rệt về kích thích tiêu dùng khó xảy ra trong năm 2026.”

Dù Trung Quốc vẫn duy trì tăng trưởng ấn tượng trên bề nổi, 5 năm vừa qua lại đầy sóng gió: giảm phát giá nhà máy kéo dài, khủng hoảng bất động sản, nợ chính quyền địa phương, dư thừa công suất công nghiệp, và tỷ lệ thất nghiệp thanh niên cao kỷ lục.

Một thế hệ trẻ từng được đào tạo cho các công việc dịch vụ kỹ năng cao, lĩnh vực chỉ có thể phát triển trong mô hình tăng trưởng dựa vào tiêu dùng, đang đối mặt với tương lai bấp bênh.

“Nếu chỉ dựa vào nhu cầu bên ngoài mà nhu cầu trong nước trì trệ, Trung Quốc sẽ đối mặt cùng lúc với thất nghiệp và giảm phát”, ông Larry Hu, kinh tế trưởng tại Macquarie, nhận định. “Nếu tình trạng này kéo dài một - hai năm thì còn tạm ổn, nhưng về lâu dài chắc chắn sẽ là vấn đề nghiêm trọng”.

Hu dự báo Bắc Kinh sẽ chỉ thực sự thúc đẩy tiêu dùng khi xuất khẩu giảm đủ sâu để đe dọa mục tiêu tăng trưởng.

Những lời hứa suông về tiêu dùng

Kế hoạch 2026–2030 sẽ là kế hoạch 5 năm thứ 15 kể từ khi Trung Quốc áp dụng mô hình hoạch định kiểu Liên Xô vào thập niên 1950.

Trong các kế hoạch trước, Bắc Kinh từng cam kết “phát huy vai trò nền tảng của tiêu dùng trong tăng trưởng kinh tế”, song người dân vẫn ưu tiên tiết kiệm hơn chi tiêu, đặc biệt sau khủng hoảng bất động sản và những đợt phong tỏa Covid nghiêm ngặt.

Các chuyên gia cho rằng Bắc Kinh có thể “đi dây” giữa hai mục tiêu mâu thuẫn bằng cách chuyển hướng hỗ trợ công nghiệp sang nghiên cứu công nghệ, đồng thời mở rộng dần hệ thống an sinh xã hội.

Trong năm qua, Bắc Kinh đã đưa ra trợ cấp hàng tiêu dùng, hỗ trợ chăm sóc trẻ em và điều chỉnh nhẹ lương hưu. Một phán quyết gần đây của Tòa án Tối cao, buộc doanh nghiệp và người lao động phải đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc, được xem là bước đệm cho hệ thống phúc lợi dài hạn.

Một cố vấn chính sách giấu tên cho biết phúc lợi xã hội có thể tăng trong 5 năm tới, nhưng “không đáng kể” vì ngân sách hạn chế và gánh nặng tài chính địa phương.

“Sau khi thị trường bất động sản lao dốc, chúng tôi chưa thể tìm ra động lực tăng trưởng mới”, người này nói.

Theo Dan Wang, Giám đốc Trung Quốc tại Eurasia Group, kế hoạch 5 năm mới sẽ nhấn mạnh hơn đến đời sống dân sinh, như an sinh xã hội, y tế và hỗ trợ nhóm thu nhập thấp, nhưng bà cảnh báo không nên hiểu đây là sự thay đổi căn bản.

“Ở một quốc gia Marxist điển hình như Trung Quốc hiện nay,” Wang nói, “mọi thứ cuối cùng vẫn xoay quanh sản xuất”.

Theo Reuters