‘Đại công trình’ đầu tiên của ngành Thủy điện Việt Nam được Liên Xô giúp đỡ xây dựng, mất 10 năm mới hoàn thành
Suốt 10 năm, hàng nghìn công nhân, người lao động và bộ đội đã tình nguyện đóng góp sức trẻ cho công trình trọng điểm này.
Nhà máy Thủy điện Thác Bà được xem là “đứa con đầu lòng” của ngành Thủy điện Việt Nam, là công trình đầu tiên được xây dựng tại miền Bắc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.
Việc khảo sát và thiết kế bản vẽ được thực hiện từ năm 1959 đến 1961 bởi đội ngũ kỹ sư hàng đầu của Việt Nam và Liên Xô. Ba năm sau, vào ngày 19/8/1964, trong sự chứng kiến của đông đảo người dân, cán bộ, công nhân và các chuyên gia Liên Xô, đại diện Chính phủ hai nước đã tiến hành đổ mẻ bê tông đầu tiên vào móng công trình, chính thức khởi công xây dựng Nhà máy Thủy điện Thác Bà.
Theo Cổng Thông tin điện tử tỉnh Yên Bái, để thực hiện công trình này, toàn tỉnh có tới 52 xã phải di dời một phần hoặc toàn bộ, liên quan đến 8.913 hộ dân với hơn 53.000 nhân khẩu. Cùng với việc di dân, các lực lượng chức năng đã tiến hành di dời hơn 35.000 hài cốt, hàng chục nhà thờ, đền chùa, công sở, công trình công cộng, bệnh viện, trạm y tế và kho tàng. Việc làm ngập lòng hồ cũng khiến tỉnh mất hơn 5.300ha ruộng (tương đương 1/4 diện tích và 1/3 sản lượng lương thực hàng năm), 2.000ha đất màu cùng hơn 20.000ha rừng.
Hàng nghìn công nhân, người lao động và bộ đội đã tình nguyện đóng góp sức trẻ cho công trình trọng điểm này. Khi đế quốc Mỹ tiến hành chiến tranh phá hoại miền Bắc lần thứ nhất, Nhà máy Thủy điện Thác Bà cùng với Sân bay Yên Bái, Nhà máy Z183 và tuyến đường sắt Yên Bái - Lào Cai trở thành mục tiêu đánh phá trọng điểm của không quân Mỹ với các loại máy bay và vũ khí hiện đại.
Vượt qua muôn vàn khó khăn, sau 10 năm xây dựng, nhà máy chính thức được khánh thành vào ngày 5/10/1971. Đây là công trình mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc, thể hiện tinh thần đoàn kết, quyết tâm chinh phục thiên nhiên, biến tiềm năng sông suối thành nguồn điện quý báu phục vụ công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Ban đầu, chức năng chính của Nhà máy Thủy điện Thác Bà là cung cấp nguồn điện ổn định phục vụ đời sống sinh hoạt của người dân miền Bắc, đồng thời tạo nền tảng cho sự phát triển của các ngành kinh tế trọng điểm.
Ngày nay, với sự tiến bộ của khoa học và công nghệ, Nhà máy Thủy điện Thác Bà đảm nhận thêm nhiều nhiệm vụ quan trọng như điều tiết lũ cho vùng Đồng bằng sông Hồng, thúc đẩy du lịch, cải thiện môi trường và bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên.
Hồ Thủy điện Thác Bà là một trong ba hồ nước nhân tạo lớn nhất Việt Nam, được hình thành trong quá trình xây dựng nhà máy. Với diện tích gần 20.000ha mặt nước, hơn 1.300 đảo xanh lớn nhỏ cùng hệ thống hang động ẩn mình trong các dãy núi đá vôi, hồ Thác Bà được xem là một kỳ quan của tỉnh Yên Bái và đã được công nhận là Di tích Lịch sử – Danh thắng cấp Quốc gia từ tháng 9/1996.
