Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, muốn giảm phát thải phải chuẩn hóa quy trình

Thông tin được đưa ra tại Hội thảo Thúc đẩy mở rộng diện tích sản xuất lúa chất lượng cao phát thải thấp hướng đến mục tiêu 1 triệu ha vào năm 2030, diễn ra ngày 27/11 ở Cần Thơ.

Những kết quả khẳng định tính khả thi

Ông Lê Thanh Tùng - Phó Chủ tịch Thường trực, Tổng Thư ký Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) cho biết, Đề án 1 triệu ha lúa qua 2 năm thực hiện đã khẳng định tính khả thi của mô hình. Tính đến kết thúc vụ Hè Thu 2025, diện tích tham gia Đề án đã đạt hơn 354.800ha, đạt 197% so với mục tiêu đề ra.

Nông dân tham gia đã giảm chi phí sản xuất đáng kể, từ 1,7-4,9 triệu đồng/ha so với ngoài mô hình, tương đương giá thành sản xuất từ 2.820-4.760 đồng/kg lúa tươi (giảm 326-1.052 đồng/kg so với ngoài mô hình). Lượng giống gieo sạ giảm 50-65%, phân đạm trung bình giảm hơn 31%, cắt giảm lượng nước tưới, giảm 1-3 lần phun thuốc bảo vệ thực vật.

Quan trọng hơn, năng suất trong mô hình tăng từ 1,4-15,9 tạ/ha (3-22%) so với canh tác truyền thống. Tại vụ Đông Xuân, lượng giảm phát thải của mô hình đạt 3,7 tấn CO2 tương đương/ha/vụ. Lợi nhuận tăng 4,6-15,8 triệu đồng/ha (13-102%) so với ngoài mô hình. Rơm rạ được thu gom để bán, làm phân bón hoặc tủ gốc cho cây.

Tháng 4/2025, VIETRISA ban hành quy chế tạm thời sử dụng nhãn hiệu “Gạo Việt xanh phát thải thấp” và lần đầu tiên chứng nhận quyền sử dụng nhãn hiệu cho 7 doanh nghiệp (DN) và xuất khẩu gạo mang nhãn hiệu này. Đến tháng 11/2025, lượng gạo được cấp nhãn hiệu đã vượt mốc 70.000 tấn.

Kết quả thực hiện Đề án càng được củng cố bởi kết quả thực tiễn từ dự án Chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển bền vững tại ĐBSCL (TRVC). Theo bà Trần Thu Hà - Giám đốc dự án TRVC, Tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV), chuẩn hóa quy trình và liên kết chặt chẽ giữa DN và nông dân là yếu tố then chốt để triển khai thành công mô hình sản xuất lúa tiến bộ, mang đến đa lợi ích tích cực cả về kinh tế, xã hội và môi trường.

Sau 2 vụ lúa Hè Thu 2024 và Đông Xuân 2024-2025, 10 DN tham gia dự án đã mở rộng áp dụng quy trình sản xuất lúa chất lượng cao phát thải thấp vùng ĐBSCL trên tổng diện tích gần 40.200ha, giảm tổng cộng hơn 156.400 tấn CO2 tương đương, tỷ suất lợi nhuận trung bình nông hộ đạt hơn 59%.

Kêu gọi hành động và cam kết đồng hành

Để mở rộng diện tích tham gia Đề án, VIETRISA tiếp tục triển khai và mở rộng sử dụng nhãn hiệu theo theo quy chế tạm thời hiện hành; phối hợp với tổ chức quốc tế, ngành nông nghiệp địa phương, hệ thống khuyến nông trong giám sát, xác nhận việc tuân thủ quy trình kỹ thuật sản xuất lúa, quảng bá giá trị của nhãn hiệu.

VIETRISA kiến nghị, Bộ NN&MT xây dựng, ban hành tiêu chuẩn gạo Việt phát thải thấp hài hòa với tiêu chuẩn quốc tế và Đề án làm căn cứ chứng nhận, giám sát và quản lý. Ban hành các cơ chế, chính sách hỗ trợ xây dựng - phát triển - sử dụng - quảng bá nhãn hiệu Gạo Việt phát thải thấp, góp phần nâng cao vị thế gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Bộ NN&MT cũng cần xây dựng cơ chế chính sách thu hút đầu tư phát triển chuỗi tuần hoàn ngành lúa gạo trong Đề án. Chính sách hỗ trợ phát triển ngành lúa gạo đa giá trị, tiến đến hình thành hệ sinh thái ngành lúa gạo.

Hội thảo thống nhất một số khuyến nghị cụ thể về ứng dụng tiến bộ kỹ thuật có thể áp dụng ngay, như: Quy trình đã ban hành, giúp giảm giống, giảm phân, giảm phát thải mà vẫn tăng thu nhập, lấy sức khỏe đất làm nền tảng lâu dài, xây dựng liên kết bền vững DN - nông dân dựa trên hợp đồng, cam kết, trách nhiệm đôi bên.

Kêu gọi hành động thống nhất, lãnh đạo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đề nghị các DN (vật tư, chế biến tiêu thụ) chủ động bắt tay liên kết với các HTX và nông dân, sản xuất theo quy trình giảm phát thải đã ban hành. Các địa phương hỗ trợ DN, HTX và nông dân trong chuỗi liên kết, hướng dẫn đồng bộ áp dụng quy trình, nâng cấp các vùng sản xuất.

Đồng thời, đề nghị SNV đề xuất với nhà tài trợ DFAT/Chính phủ Úc và các nhà tài trợ quốc tế khác, xem xét mở rộng vùng dự án TRVC để nhiều DN, HTX và nông dân có cơ hội tham gia nhiều hơn, góp phần thúc đẩy nhanh tiến độ hoàn thành 1 triệu ha vào năm 2030.

“Không lúc nào bằng lúc này, chúng ta có đủ thị trường - kỹ thuật - chính sách - và quyết tâm để đưa hạt gạo Việt Nam bước sang một trang mới - xanh hơn, sạch hơn, cạnh tranh hơn”, ông Nguyễn Quốc Mạnh - Phó Cục trưởng Cục trồng trọt và Bảo vệ thực vật kêu gọi.