Dinh thự cổ 2.000m2 hoành tráng bậc nhất An Giang, hơn một thế kỷ liên tục thay đổi công năng

Hiện nay tại phường Rạch Giá, tỉnh An Giang vẫn còn gìn giữ một số công trình cổ có kiến trúc đặc sắc, trong đó có di tích kiến trúc nghệ thuật Ngôi nhà số 21 đường Nguyễn Văn Trỗi, còn được gọi là nhà Bá hộ Chiêu hay nhà Ông Ba Chiêu.

Ngôi nhà cổ mang kiến trúc độc đáo

Theo tư liệu tại Bảo tàng tỉnh An Giang, nhà Bá hộ Chiêu được khởi công xây dựng năm 1911 và hoàn thành vào năm 1920, với khuôn viên rộng khoảng 2.000m2. Tổng thể kiến trúc gồm gian nhà chính rộng khoảng 200m2 ở trung tâm, hai bên là hai dãy nhà phụ cùng khuôn viên cây xanh bao quanh.

Căn nhà ban đầu thuộc sở hữu của ông Trần Nhuệ - một địa chủ nổi tiếng lúc bấy giờ.

Sau này, người con trai thứ 3 của ông là bá hộ Trần Quang Chiêu thừa kế ngôi nhà.
Nhìn từ bên ngoài, ngôi nhà dễ khiến người ta liên tưởng đến một dinh thự mang phong cách Pháp, với tường xây bằng gạch, phủ vôi cát màu hồng và cao khoảng 4m. Kiến trúc của công trình gợi nhớ đến kiểu cổng tam quan - một hình ảnh quen thuộc, mang đậm dấu ấn văn hóa của vùng đất Rạch Giá.

Ngôi nhà được xây dựng liên tục trong 10 năm với đội ngũ thợ xây, thợ mộc đều là những thợ lành nghề, được gọi từ nhiều nơi về thực hiện. Nền nhà được đắp bằng đất biển và mất 3 năm để hoàn thành. Những nguyên vật liệu xây dựng như gỗ, gạch, ngói, gạch hoa lát nền đều chủ yếu được gia chủ nhập khẩu từ nước ngoài.

Móng ngôi nhà được xây bằng đá hộc kiên cố, phía dưới trước đây có một hầm chứa nước phục vụ sinh hoạt. Phía trước là mặt tiền với 3 lối tam cấp dẫn lên nhà, tạo cảm giác cân đối và bề thế.

Bao quanh công trình là hệ thống hành lang liên thông nhau qua những ô cửa hình vòm mềm mại, tường bao cao khoảng 1m được trang trí bằng các hoa văn tinh tế. Ở 4 góc của dãy hành lang đều bố trí các lối đi phụ thuận tiện cho việc di chuyển.

Mặc dù bên ngoài ngôi nhà mang kiến trúc của một dinh thự kiểu Pháp, tuy nhiên, khi bước vào bên trong, du khách sẽ không khỏi ngạc nhiên trước không gian đậm nét kiến trúc của nhà Việt xưa. Các hoa văn được những nghệ nhân xưa chạm khắc vô cùng tinh xảo và cầu kỳ, thể hiện qua các họa tiết quen thuộc như rồng, phụng, hoa mai, hoa sen…

Nhà chính có kết cấu khung gỗ 3 gian, 2 chái với 6 hàng cột, mỗi hàng có 3 cột cái và 2 cột con bằng gỗ căm xe, kê trên đá tảng. Nền nhà được lát gạch bông, tường xây gạch thẻ và mái lợp ngói âm dương.

Tinh hoa kiến trúc của ngôi nhà tập trung ở từ đường, được xây dựng theo kiểu kết cấu khung, bằng gỗ đỏ, căm xe… Nét đặc sắc của nội thất thể hiện ở những mảng chạm khắc điêu luyện tinh tế và mang đậm xu thế hướng nội, vươn tới sự hòa nhập với thiên nhiên để tạo nên một tổng thể hoàn chỉnh.

Ngôi nhà nhiều công năng nhất ở miền Tây

Không chỉ có kiến trúc cổ kính giao thoa giữa 2 nền văn hóa, ngôi nhà còn được biết đến là một công trình thay đổi công năng nhiều nhất ở miền Tây. Giai đoạn đầu sau khi hoàn thành, ngôi nhà là từ đường của họ Trần, nơi thờ cúng tổ tiên và tiếp đón khách quý.

Năm 1946, thực dân Pháp đánh chiếm Rạch Giá chiếm luôn cả ngôi nhà. Từ đó đến năm 1954 công trình bị Tòa án tỉnh chiếm dụng. Dãy nhà phụ phía Tây vốn là bếp và nơi ở của con cháu được chuyển thành ty thú y.

Giai đoạn 1970-1973, công trình trở thành nơi ở cho một số cố vấn của chính quyền Mỹ - Ngụy. Sau 1975, ngôi nhà thuộc Nhà nước quản lý, được hội Phụ nữ tỉnh An Giang sử dụng làm cơ quan trong một thời gian ngắn, sau đó giao cho đoàn văn công thuộc ty Văn hóa Thông tin làm trụ sở.

Hiện tại, ngôi nhà cổ này được giao cho Bảo tàng An Giang. Theo bà Dương Thị Thảo Nguyên - thuyết minh viên của bảo tàng, hiện nơi đây trưng bày hàng nghìn hiện vật, hình ảnh tài liệu được chia thành 6 chuyên đề: Văn hóa Óc Eo trên địa bàn tỉnh An Giang; hiện vật được trục vớt tại vùng biển An Giang; họ Mạc với công cuộc khai phá trấn Hà Tiên; An Giang vùng đất - con người; thân thế, sự nghiệp Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực; quân và dân An Giang qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp - Mỹ.

Trong đó, chuyên đề Văn hóa Óc Eo là chuyên đề thu hút nhất. Nơi đây còn lưu giữ nhiều hiện vật quý hiếm có giá trị đặc biệt về văn hóa - lịch sử, được trưng bày cẩn thận.
Năm 1990, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch công nhận ngôi nhà cổ này là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.