Đoàn giám sát của Quốc hội chỉ ra 'góc khuất' điện gió, điện mặt trời

Đó là một trong những nội dung được Đoàn giám sát chỉ ra trong báo cáo vừa gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội về “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021”.

Nhiều văn bản ban hành trái thẩm quyền

Trích dẫn kết luận của các cơ quan thanh tra, kiểm tra, Báo cáo giám sát cho rằng: Một số văn bản hướng dẫn thi hành trong lĩnh vực năng lượng có nội dung không phù hợp, ban hành không đúng thẩm quyền, trái với văn bản đã ban hành của cơ quan cấp trên, có thể gây thiệt hại cho nền kinh tế, ảnh hưởng đến lợi ích của người dân.

Đó là Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời tại Việt Nam, Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam, Quyết định số 39/2018/QĐ-TTg về cơ chế hỗ trợ phát triển các dự án điện gió tại Việt Nam.

Đi sâu phân tích ngành năng lượng tái tạo (NLTT), Đoàn giám sát đánh giá: Nhiều chính sách, pháp luật của Nhà nước đã được ban hành nhằm khuyến khích và hỗ trợ phát triển năng lượng tái tạo, cũng như tạo những điều kiện thuận lợi nhất để có thể khai thác, phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam. Các chính sách tích cực đã tạo điều kiện cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia việc khai thác, sử dụng NLTT.

Qua đó, tạo động lực thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của thị trường điện NLTT tại Việt Nam, đặc biệt khi dành mức giá ưu đãi cho các nhà đầu tư, sản xuất điện gió, điện mặt trời và điện sinh khối, tạo điều kiện kích hoạt thị trường đầu tư NLTT và các giao dịch ngân hàng, tài chính sôi động.

"Nhìn vào bối cảnh phát triển nguồn điện ở giai đoạn này, các chính sách nêu trên đã giúp giảm thiểu nguy cơ thiếu điện trong ngắn hạn và tạo một lượng công suất dự phòng đáng kể, giảm nhập khẩu than đồng thời tăng chỉ số an ninh năng lượng quốc gia", Đoàn giám sát nhận định.

Đề cập đến Quyết định 11, Quyết định 13 và Quyết định 39 về giá ưu đãi (FIT) cho điện gió, điện mặt trời, Đoàn giám sát cho rằng: 3 quyết định trên đã tạo ra bước đột phá về phát triển điện mặt trời và điện gió ở Việt Nam, chứng minh được khả năng huy động vốn trong và ngoài nước tương đối nhanh và nhiều cho năng lượng tái tạo.

Tuy nhiên, các quyết định đó không hướng tới giải pháp cho giá mua bán điện sau khi hết hiệu lực giá FIT nên gây khoảng đứt quãng về chính sách đối với tính toán của các nhà đầu tư.

"Giá mua điện mặt trời và điện gió, với các dự án chậm thời hạn FIT, phải theo cơ chế chuyển tiếp do Bộ Công Thương đưa ra thấp hơn giá FIT và là giá khung nên đòi hỏi phải tính toán và đàm phán với từng dự án, mất nhiều thời gian", Đoàn giám sát đánh giá.

Ngoài ra, đoàn giám sát cũng lưu ý việc chưa xây dựng cơ chế đấu thầu, đấu giá (thay cho cơ chế giá FIT) để tăng cường tính minh bạch, cạnh tranh lành mạnh và giảm giá mua điện từ các dự án điện mặt trời, điện gió.

Nguy cơ xin - cho từ bổ sung quy hoạch điện tái tạo

Đoàn giám sát cũng lưu ý việc chậm trễ và không phê duyệt quy hoạch phát triển điện mặt trời, điện gió quốc gia và cấp tỉnh đến năm 2020 kịp thời trước khi Luật Quy hoạch có hiệu lực thi hành.

Điều này dẫn đến việc không có căn cứ cho việc quản lý đầu tư nguồn điện mặt trời, điện gió theo quy hoạch, việc điều chỉnh, bổ sung quy hoạch dẫn đến việc phê duyệt bổ sung các dự án điện mặt trời, điện gió còn có ý kiến khác nhau về căn cứ pháp lý, không có tính tổng thể, không có cơ sở để quản lý, kiểm soát việc phê duyệt bổ sung, không phù hợp với Quy hoạch điện VII điều chỉnh.

Ngoài ra, điều này còn không đảm bảo cạnh tranh trong thu hút đầu tư, không đảm bảo minh bạch, nguy cơ phát sinh cơ chế xin - cho.

Cụ thể, từ năm 2016 đến 2020 đã phê duyệt bổ sung vào quy hoạch điện lực các cấp 557 dự án nguồn điện các loại trên cơ sở đề nghị của UBND các tỉnh xuất phát từ đề nghị của các chủ đầu tư.

Chính sách giá điện còn bất hợp lý

Theo báo cáo của Đoàn giám sát, chính sách giá điện còn nhiều bất hợp lý về cơ cấu phát điện, điều chỉnh giá điện chưa bù đắp được chi phí đầu vào và đảm bảo lợi nhuận hợp lý của doanh nghiệp; giá điện chưa bảo đảm tính minh bạch; các tín hiệu thị trường ở khâu phát điện chưa được phản ánh một cách đầy đủ ở giá điện áp dụng cho hộ tiêu dùng cuối cùng.

Cơ cấu biểu giá bán lẻ thực hiện theo Luật Điện lực chưa phù hợp với thực tế tiêu thụ điện của các nhóm khách hàng, còn duy trì bù chéo; giá điện sinh hoạt của người dân chi trả còn cao hơn mức giá cho nhóm khách hàng là hộ sản xuất, kinh doanh, chưa phù hợp với mục tiêu khuyến khích sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đối với các ngành, lĩnh vực sản xuất thâm dụng điện.

"Công thức tính toán, xác định biến động của các thông số đầu vào cơ bản lên giá điện chưa được hoàn thiện; chưa có lộ trình cụ thể để áp dụng giá điện hai thành phần; giá truyền tải điện quá thấp, không thu hút được nhà đầu tư làm dự án lưới điện", báo cáo nêu rõ.