Giai thoại về kỹ sư cầu đường đầu tiên của Đông Dương người Việt Nam: Có tài tiên đoán lở đất, sập cầu, chế tạo ra một trong hai chiếc đồng hồ tốt nhất thế giới
Sau hơn 100 năm, chiếc đồng hồ do ông chế tạo vẫn có thể hoạt động được một cách chính xác.
Bác vật ngành công chánh lục lộ đầu tiên của Đông Dương
Bác vật Lang tên thật là Lưu Văn Lang, sinh ra tại làng Tân Phú Đông, hạt Sa Đéc (nay thuộc xã Tân Phú Đông, TP Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp), trong một gia đình nghèo làm nghề rèn có truyền thống hiếu học. Cha ông vốn là một người xuất thân Nho học nên ngay từ nhỏ, ông đã được học chữ Nho, học tiếng Pháp và cả chữ Quốc ngữ. Vốn có tư chất thông minh lại chăm chỉ, ông học xuất sắc và giành được học bổng đặc cách vào học trường Chasseloup-Laubat tại Sài Gòn.
Năm 17 tuổi, ông thi đậu tú tài của Pháp với số điểm xuất sắc, nhận được học bổng sang Pháp du học tại trường École Centrale de Paris, còn gọi là trường Bá Nghệ trung ương Pháp quốc - nơi đào tạo kỹ sư lớn nhất tại Pháp thời bấy giờ.
Năm 1904, ông tốt nghiệp loại ưu bằng Kỹ sư Bá nghệ với thứ hạng 8/250 sinh viên, trở thành kỹ sư đầu tiên ở Đông Dương là người bản xứ. Trong ngày lễ vinh quy bái tổ của ông, đích thân Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer về tận làng đọc diễn văn khai mạc. Tại buổi lễ, ông được bổ nhiệm chức vụ “giám lý công chánh lục lộ” sở Công chánh Đông Dương.
Chân dung nhà Bác vật Lưu Văn Lang
Sau đó, ông được cử ngay sang Vân Nam (Trung Quốc) để tham gia thiết kế, xây dựng tuyến đường sắt nối liền Hải Phòng (Việt Nam) và Côn Minh (Vân Nam). Tuyến đường sắt này dài 885km, được đánh giá là kỳ công nhất thế giới lúc bấy giờ vì nó xuyên qua rất nhiều địa hình đồi núi hiểm trở, khiến hơn 12.000 nhân công thiệt mạng vì tai nạn và bệnh tật trong 10 năm thi công.
Năm 1909, sau khi tuyến đường sắt hoàn thành, ông trở về Sài Gòn và giữ nhiều chức vụ quan trọng trong Sở Công chánh Đông Dương. Bác vật Lang rất giỏi về chuyên môn, có trình độ học thức sâu rộng nhiều lĩnh vực, lại là người đức độ nên không chỉ được người dân Nam Bộ đương thời kính trọng gọi là “quan Bác vật Lang”, mà người Pháp cũng kính nể.
Ngoài thực hiện giám sát nhiều công trình cầu đường ở khu vực Tây Nam Bộ, ông còn đi khắp các nước Đông Dương để giám sát việc thi công các công trình giao thông. Những công trình nổi tiếng ông từng tham gia có thể kể đến như cầu Monivong, tuyến đường xe lửa Phnom Penh - Battambang (Campuchia); cầu Long Biên…
Năm 1929, Bác vật Lang tham gia sáng lập Việt Nam Ngân hàng tại Sài Gòn - ngân hàng mang tên Việt Nam đầu tiên kể từ khi thực dân Pháp xâm lược nước ta. Ngoài ra, ông còn tham gia thành lập Hội Khai Trí Việt Đức ở Hà Nội và Hội SAMIPIC ở Sài Gòn, giúp nhiều sinh viên nghèo học giỏi được đi du học và trở thành nhà trí thức quan trọng. Từ năm 1943-1944,ông tích cực truyền bá chữ quốc ngữ tại Nam Bộ.
Tiên tri cầu sập và chiếc đồng hồ độc nhất vô nhị châu Á
Có giai thoại kể rằng, trong thời gian đi kiểm tra giám sát những công trình giao thông ở Bạc Liêu. Khi kiểm tra cây cầu Long Thạnh (huyện Vĩnh Lợi), ông gặp chủ tỉnh là Lamothe Decajjiei thông báo là cây cầu sắp sập. Khi ông đến dinh chủ tỉnh, đồng hồ tay đã điểm 7 giờ sáng nhưng viên chủ tỉnh vẫn chưa đến sở làm. Ông nhẫn nại ngồi chờ. Đến hơn 8 giờ viên chủ tỉnh mới lò dò đến. Vừa trông thấy viên thanh tra lục lộ cấp trung ương ngồi chờ, viên chủ tỉnh lén vặn kim đồng hồ đeo tay muộn 1 giờ.
Vùng núi Thất Sơn huyền thoại gắn với những câu chuyện ly kì về tài năng của kỹ sư Lưu Văn Lang
Khi Bác vật Lưu Văn Lang lên tiếng trách việc trễ giờ, viên chủ tỉnh chìa đồng hồ đeo tay của mình ra: "Tôi đi làm đúng giờ theo đồng hồ của tôi. Nếu trách thì trách hãng chế tạo đồng hồ đã không điều khiển giờ trên tay của ông Bác vật và giờ trên tay của tôi khớp nhau". Biết viên chủ tỉnh giở trò láu cá, Bác vật Lưu Văn Lang không cãi. Ông báo cho viên chủ tỉnh biết, cây cầu Long Thạnh do nhà thầu thân nhân của chủ tỉnh thi công đang chuẩn bị sập.
Viên chủ tỉnh người Pháp rất ngạc nhiên vì cây cầu mới cắt băng khánh thành hơn 1 năm. Ông ta hỏi Bác vật Lưu Văn Lang: "Ông căn cứ vào đâu để khẳng định cây cầu sắp sập?". Bác vật Lưu Văn Lang đưa ra chiếc búa, trả lời: "Căn cứ vào cái này. Nếu không sửa chữa, khoảng 1 tháng nữa cây cầu sẽ sập. Nếu tôi báo cáo về quan Toàn quyền, ông sẽ bị cách chức. Nhưng thôi, tôi chỉ muốn cá độ. Nếu cây cầu sập trước 1 tháng, ông phải góp tiền cho Quỹ khuyến học của người Việt chúng tôi. Nếu cây cầu sập sau 1 tháng, tôi sẽ tặng ông 1 chiếc đồng hồ vô giá".
Viên chủ tỉnh nhìn cây búa của Bác vật Lưu Văn Lang cười khẩy rồi chìa tay như tiễn khách. Chỉ 3 tuần sau cây cầu bỗng dưng sập, may là không có thiệt hại về người. Bây giờ người dân địa phương vẫn còn gọi cây cầu Long Thạnh là cầu Sập. Viên chủ tỉnh vội vã cho người đi tìm Bác vật Lưu Văn Lang mời đến dinh để xin lỗi và năn nỉ bỏ qua thái độ tắc trách.
Bác vật Lưu Văn Lang chỉ yêu cầu Lamothe Decajjiei triệu hồi nhà thầu, xây lại cây cầu mới cho dân chúng giao thương, trích một khoản tiền phạt gửi vào Quỹ khuyến học của Hội SAMIPIC, đồng thời cho kiểm tra tất cả những cây cầu trong tỉnh. Cứ đến mỗi cây cầu, Bác vật Lưu Văn Lang chỉ việc dùng búa gõ vào một số điểm trên thành cầu rồi lắng nghe. Nghe xong, ông phán tuổi thọ của cây cầu.
Từ đó, người dân đồn thổi thành chuyện ông có chiếc búa tiên tri trước tai nạn, thảm họa và thiên cơ. Thật ra, đó chỉ là một thao tác kiểm tra chất lượng công trình bê tông trong chuyên ngành. Tri ân lòng bao dung của ông, viên chủ tỉnh trở thành một đầu mối quan trọng về nguồn tài chính cho Quỹ khuyến học của Hội SAMIPIC.
Chiếc đồng hồ huyền thoại do chính tay Bác vật Lưu Văn Lang chế tạo
Dù thắng cược nhưng để nhắc nhở viên chủ tỉnh làm việc đúng giờ giấc, ông xây một chiếc đồng hồ Thái Dương đặt ngay trước cửa dinh. Đó là loại đồng hồ cố định dựa theo đường chiếu tia mặt trời để xác định giờ trong ngày. Đồng hồ được xây bằng ximăng cao 1m, rộng 0,8m, mặt quay về phía Bắc. Bộ phận chính hình chữ nhật có 2 biển vuông. Mỗi biển khắc 6 chữ số La Mã theo hình vòng cung, biểu thị số giờ. Biển bên trái khắc số giờ từ 6 sáng đến 12 giờ trưa. Biển bên phải khắc số giờ từ 12 giờ trưa đến 17 giờ chiều. Ánh nắng chiếu xuống phần hình chữ nhật chính giữa tạo ra hai vùng sáng tối. Dãy phân cách vệt sáng - tối này xem như kim đồng hồ chỉ thời gian chính xác trong ngày.
Để chế tác chiếc đồng hồ này, ông phải xác định vĩ độ, kinh độ của vị trí đặt. Sau đó dùng các công thức lượng giác để tính ra các góc của kim so với mặt đất, góc mặt đồng hồ so với phương thẳng đứng và góc giữa các vạch giờ với mốc 12 giờ trưa. Điều này chứng tỏ ông rất tinh thông thiên văn, địa lý và toán học. Mặt chiếc đồng hồ Thái Dương hướng ra đường công cộng.
Việc xây chiếc đồng hồ độc nhất vô nhị Đông Dương này, ngoài việc nhắc nhở viên chủ tỉnh, ông còn hàm ý phục vụ nhân dân địa phương. Thời điểm đó, chỉ có những bậc phú hào mới sở hữu đồng hồ. Người lao động luôn bị giới chủ ăn gian giờ làm việc. Có chiếc đồng hồ công cộng, người lao động được nghỉ ngơi đúng giờ giấc.
Theo tư liệu của Bảo tàng tỉnh Bạc Liêu, đồng hồ đá tại Bạc Liêu do kỹ sư Lưu Văn Lang chế tạo là một trong hai đồng hồ đá vẫn còn “chạy” tốt trên thế giới. Một cái ở Anh Quốc, một cái ở Bạc Liêu, Việt Nam. Ngày nay, chiếc đồng hồ vẫn còn được bảo quản tại TP Bạc Liêu và đã được xếp hạng di tích cấp tỉnh.
