Giáo sư Võ Tòng Xuân và chuyện xin 'đóng trường' cho sinh viên đi giúp nông dân

Giáo sư Võ Tòng Xuân qua đời sáng qua ở tuổi 84 sau thời gian lâm trọng bệnh, để lại tiếc thương cho bạn bè, đồng nghiệp, bà con nông dân.

Tang lễ Giáo sư được tổ chức tại Nhà tang lễ TP Cần Thơ, sau đó đưa về an táng ở quê nhà.

Hai năm qua, sức khỏe của Giáo sư Võ Tòng Xuân giảm sút. Cuối năm 2022, ông được bác sĩ Viện Tim TPHCM cứu sống sau cơn nhồi máu cơ tim, xuất huyết tiêu hóa.

Nhận giải VinFuture

Giáo sư Võ Tòng Xuân là nhà khoa học Việt Nam đầu tiên nhận giải VinFuture với công trình Phát minh và phổ biến giống lúa kháng rầy. Ông cũng là nhà khoa học tâm huyết, luôn trăn trở với nền nông nghiệp Việt Nam và thế giới, một người luôn đau đáu với dạy và học.

Giáo sư Võ Tòng Xuân sinh năm 1940 tại An Giang, trong một gia đình có 6 anh chị em, ông là anh cả. Ông từng kể, sau khi học xong Trung học đệ nhất, bạn bè đều muốn kiếm trường thi cấp 3.

Còn ông thi đậu vào Trường Trung học Kỹ thuật Cao Thắng (nay là trường Cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng ở TPHCM).

“Khi học ở Trường Cao Thắng, tôi cực nhất, phải đi bán báo kiếm tiền lo cho việc học và phụ ba mẹ nuôi các em”, ông từng chia sẻ.

Ông tâm sự, thời thanh niên ông đã bị lao nặng, phải nằm điều trị tại bệnh viện Đô Thành (nay là Bệnh viện Đa khoa Sài Gòn).

Chính vì bệnh nặng, nằm viện nhiều ngày, thiếu bài vở nên kết quả học tập tại Trường Kỹ thuật Cao Thắng không tốt, ông thi tú tài 2 năm đầu bị rớt. Khi đó, ông phải vừa học vừa đi làm để kiếm tiền đóng học phí và ôn thi để năm sau thi lại và đậu.

Khoảng thời gian học tại Trường Kỹ thuật Cao Thắng đã rèn cho ông Võ Tòng Xuân đức tính kỹ lưỡng, kiên nhẫn, làm việc gì cũng phải chỉn chu, tác phong nghiêm túc.

Sau khi học Trường Kỹ thuật Cao Thắng vì nhà nghèo, không thể du học sang các nước Âu Mỹ, ông chọn lối rẽ sang học Trường Đại học Nông nghiệp Philippines và nhận học bổng du học tại ngôi trường này. Năm 1966, ông tốt nghiệp đại học với bằng cử nhân hóa nông và được nhận làm nghiên cứu sinh tại Viện Lúa quốc tế (IRRI) tại Philippines.

Sau đó, ông lấy bằng tiến sĩ tại Nhật Bản. Là nhà khoa học tầm cỡ quốc tế, ông hoàn toàn có thể làm việc tại nước ngoài, nhưng với tình yêu khoa học và khát khao cống hiến cho đất nước, Giáo sư Võ Tòng Xuân trở về để trả nợ ân tình với quê hương.

"Cha đẻ" nhiều giống lúa

Năm 1971, ông Võ Tòng Xuân trở về Việt Nam, công tác tại Trường Đại học Cần Thơ. Ông là người thầy tận tụy, đào tạo ra nhiều cán bộ, giảng viên nông nghiệp tài giỏi, yêu nghề, gắn bó mật thiết với nông dân.

Giáo sư Xuân là nhà khoa học có những chính sách tiên phong, “xé rào” như lúc công tác tại Trường Đại học Cần Thơ ông đã xin cho sinh viên nghỉ học 2 tháng để giúp nông dân diệt sâu rầy.

Ông kể, năm 1976 một cựu học trò của ông báo tin tại Tân Châu, An Giang có dịch rầy nâu trầm trọng. Ông đã đề nghị Viện Lúa quốc tế gửi những mẫu lúa có thể kháng rầy để nghiên cứu.

“Hai tuần sau, họ gửi cho tôi 4 bao thư qua đường bưu điện. Mỗi bao thư đựng 5g hạt giống lúa mới gồm: IR34, IR36, IR38 và tôi kết hợp thêm nhiều giống khác lại tạo ra giống kháng rầy IR36.

Sau khi thử nghiệm, tôi thấy giống IR36 rầy không đụng đến. Tôi tức tốc nghiên cứu kỹ thuật tách mạ, từ 2-3 tép mạ thành 2-3 cây lúa, rồi kỹ thuật cấy 1 tép 1 bụi, sau 2 vụ tôi thu hoạch được 2.000kg lúa. Khi có lúa giống, tôi báo Đảng ủy, Ban giám hiệu Trường Đại học Cần Thơ đề nghị cho đóng cửa trường 2 tháng để sinh viên đi giúp dân.

Tôi huấn luyện sinh viên qua 3 bài giảng: Cách sản xuất cây mạ tốt; Cách soạn đất tốt; Cách cấy 1 tép 1 bụi. Sau khi huấn luyện xong, tôi giao cho sinh viên mỗi nhóm 1kg giống đi khắp các tỉnh có rầy nâu để giúp nhân dân. Sau 2 vụ như thế thì cả đồng bằng sạch bóng rầy nâu...”, Giáo sư Võ Tòng Xuân từng chia sẻ với báo chí.

Nhắc đến ông là nhắc đến tác giả của nhiều công trình nghiên cứu, giáo trình, sách, tài liệu tham khảo có giá trị phục vụ cho sản xuất nông nghiệp không chỉ trong nước mà còn thế giới.

Đặc biệt những năm đất nước còn nhiều khó khăn, ông đưa ra giống lúa Thần Nông, IR36, IR33, IR64, MTL30 phổ biến khắp các tỉnh miền Tây.

Ông cũng là nhà khoa học có công rất lớn trong việc xây dựng và phát triển Viện lúa ĐBSCL (nay là Trung tâm Nghiên cứu canh tác ĐBSCL) - tạo ra ngân hàng giống lúa uy tín và chất lượng cho thế giới.

Trăn trở cùng nông nghiệp, GS Võ Tòng Xuân đã đi khắp nơi, gặp gỡ rất nhiều nông dân để lắng nghe tâm tư, tình cảm và cả khát vọng cho cây lúa, khát vọng cho đồng bằng cất cánh.

Ông đã có nhiều phải pháp như “rửa phèn” cho vùng Đồng Tháp Mười và tứ giác Long Xuyên mang lại hiệu quả cao, được nông dân tin tưởng.

Từ uy tín của mình, ông đã kêu gọi, vận động nhiều nhà khoa học Hà Lan sang Việt Nam với khát vọng ngọt hóa đồng bằng, biến vùng đất nhiễm phèn nặng của vùng Đồng Tháp Mười và tứ giác Long Xuyên trở thành vùng sản xuất lúa lớn, mang lại giá trị kinh tế cao cho người nông dân.

Không chỉ gắn bó với cây lúa, ông Võ Tòng Xuân còn có nhiều bài viết và công trình nghiên cứu khoa học được ứng dụng để quy hoạch vùng, ứng phó với biến đổi khí hậu, với nước mặn xâm nhập.

Trong số hàng nghìn sinh viên được ông truyền kiến thức có kỹ sư Hồ Quang Cua - cha đẻ giống ST25, người đã đưa giống gạo ngon vươn tầm thế giới.

Không chỉ nổi tiếng trong nước, các công trình nghiên cứu của Giáo sư Võ Tòng Xuân còn đưa nhiều giống lúa hay nhà khoa học Việt Nam sang giúp đỡ nông dân các nước nghèo ở châu Phi.

Không chỉ là nhà khoa học cháy hết mình cùng đồng ruộng, Giáo sư Võ Tòng Xuân còn là nhà giáo dục đầy tâm huyết.

Ông từng đảm nhiệm nhiều trọng trách như Phó hiệu trưởng Trường Đại học Cần Thơ; Hiệu trưởng Trường Đại học An Giang...

Ở mỗi ngôi trường, ông luôn để lại dấu ấn với nhiều công trình quý báu và luôn khuyến khích tinh thần đam mê nghiên cứu khoa học, tạo một môi trường học tập, nghiên cứu, sáng tạo và nghiêm túc để thầy và trò cùng học tập, lao động và cống hiến.