Loại quả người Việt tưởng bổ nhưng lại cực độc nếu không sử dụng đúng cách
Hầu như năm nào cũng có một số trường hợp cấp cứu do ăn hoặc uống rượu ngâm loại quả này.
Cà độc dược còn có tên gọi là mạn đà la (hoa trắng), tên khoa học: Datura metel, thuộc họ Cà (Solanaceae). Loại cây này thuộc dạng thân thảo, cao 1 – 2m, sống quanh năm. Phần gốc của thân hóa gỗ. Thân và cành non màu xanh lục hay tím, có nhiều lông to. Quả hình cầu, đường kính khoảng 3cm, mặt ngoài có nhiều gai mềm, chứa nhiều hạt màu vàng.
Cây cà độc dược thường mọc ở những nơi đất hoang, đất mùn, hơi ẩm, nhiều nhất ở các tỉnh Vĩnh Phúc, Phú Thọ, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh. Một số nơi trồng làm cảnh hoặc dùng làm thuốc.
Trong cây (ở lá và hạt có hàm lượng cao nhất) có chứa nhiều alkaloid (hàm lượng toàn phần từ 0,2-0,5%), chủ yếu là scopolamin, còn có hyoscyamin, atropin và các saponin, flavonoit, tanin...với số lượng không đáng kể. Tác dụng dược lý chủ yếu là do các alkaloid: Làm giãn phế quản, giãn đồng tử, giảm nhu động ruột và bao tử nếu những cơ quan này co thắt, làm khô nước bọt, dịch vị, mồ hôi.
Theo Đông y, hoa cà độc dược có vị cay, tính ôn, có độc, gây tê dại có khi phát điên (nên gọi là cà điên), qui kinh vào tâm, phế, có tác dụng ngừa suyễn, giảm ho, chống đau, chống co giật, phong thấp đau nhức. Lá là vị thuốc ngừa cơn hen, giảm đau bao tử, chống say tàu xe.
Ngoài ra còn điều trị phong tê thấp, đau dây thần kinh toạ, đau răng... Người ta thường dùng lá cuộn thành điếu hay thái nhỏ vấn thành điếu thuốc để hút (chữa ho, hạ cơn hen suyễn, mỗi ngày dùng 1-1,5g dược liệu khô), dùng lá hơ nóng đắp điều trị đau nhức, tê thấp, hoặc phơi khô tán bột mịn để dùng dần.
Tuy nhiên, cà độc dược là loại cây có độc tính cao nên chỉ dùng theo sự hướng dẫn của bác sĩ. Khi bị ngộ độc, có hiện tượng giãn đồng tử, mờ mắt, tim đập nhanh, giãn phế quản, môi miệng khô, khô cổ đến mức không nuốt và không nói được. Chất độc tác động vào hệ thần kinh trung ương, có thể gây tử vong do hôn mê, vì vậy phải đặc biệt lưu ý.
Sáng 22/8/2023, Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên cho biết, đơn vị đã tiếp nhận 5 bệnh nhân bị ngộ độc cà độc dược tại huyện Ea Súp (tỉnh Đắk Lắk).
Các bệnh nhân nói trên gồm: S.M.L. (SN 1966), P.V.Ph. (SN 2003), P.V.P. (SN 2015), P.T.T. (SN 2016), P.V.Q. (SN 2019, cùng trú tại tiểu khu 295, xã Cư M’Lan, huyện Ea Súp, tỉnh Đắk Lắk). Cả 5 bệnh nhân này đều là người thân trong một gia đình.
Theo thông tin trên báo Dân Trí, vào trưa và chiều 21/8, các bệnh nhân nói trên cùng ăn cà độc dược. Sau khi ăn khoảng 30 phút đến 1 giờ đồng hồ, các bệnh nhân nói trên xuất hiện các triệu chứng: nóng, sốt, mệt nhiều, đau đầu, nôn ói, co giật... nên được đưa vào Trung tâm Y tế huyện Ea Súp cấp cứu.
Tối cùng ngày, cả 5 bệnh nhân được chuyển lên Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên để tiếp tục điều trị và được chẩn đoán ngộ độc cà độc dược.
Bệnh viện Đa khoa vùng Tây Nguyên cho biết, sau khi được cấp cứu, đến sáng 22/8, sức khỏe của các bệnh nhân đã dần ổn định và vẫn tiếp tục được điều trị, theo dõi tại bệnh viện.
Ngoài ra, trước đó vào tháng 7/2020, theo thông tin trên báo Sức khỏe & Đời sống, ở địa bàn xã Võ Lao, huyện Văn Bàn (tỉnh Lào Cai) xảy ra vụ ngộ độc cà độc dược. Gia đình tổ chức bữa ăn cơm gia đình gồm 11 người. Tuy nhiên, trong bữa ăn chỉ có 3 người ăn món ngọn cà độc dược luộc vì cho rằng đây là loại thuốc có thể chữa được một số bệnh. Sau khi ăn khoảng 30 phút, cả 3 người này xuất hiện các triệu chứng buồn nôn, đau đầu, chóng mặt, đau bụng, tê bì chân tay, tê lưỡi, không làm chủ vận động, nói nhảm và được đưa vào Bệnh viện đa khoa huyện Bảo Thắng và Bệnh viện đa khoa tỉnh Lào Cai điều trị.
Hiện nay nhiều người vẫn sử dụng cà độc dược như một vị thuốc áp dụng liệu pháp “dĩ độc trị độc” nhằm chữa một số bệnh như ho, hen suyễn, giảm đau, chống co giật, phong thấp…Tuy nhiên, khuyến cáo sử dụng phải có chỉ định chặt chẽ của bác sĩ. Trường hợp dùng quá liều, sai cách, lập tức sẽ bị độc tính của cà độc dược tác động tới hệ thần kinh trung ương, nhẹ thì chóng mặt, ảo giác, nặng thì tê liệt, thậm chí tử vong.
Bên cạnh đó, theo tài liệu của Trường Đại học Y Dược TP. HCM, tuyệt đối không sử dụng chế phẩm từ cà độc dược cho các bệnh nhân tăng nhãn áp (thiên đầu thống) do thành phần atropin có trong cà độc dược làm cơ vòng của mắt giãn ra nên đồng tử giãn, nhãn cầu dẹt lại, áp lực mắt tăng lên.
