Dự án với “vật liệu xây dựng” là những cây xanh đang được kỳ vọng sẽ giúp bảo vệ Trái Đất trước tình trạng môi trường ngày một tồi tệ.
Có thể bạn không tin nhưng đây hoàn toàn là sự thật!
Suốt 17 năm qua, 20 quốc gia châu Phi đã và đang chung tay xây dựng "Great Green Wall - Bức tường xanh vĩ đại" (còn được mệnh danh là Vạn lý Trường thành xanh). Đây được xem là một dự án khủng đầy tham vọng khi quyết định trồng hàng loạt các loài cây chịu hạn, phủ xanh sa mạc. Bức tường xanh sẽ chạy dọc châu Phi, bắt đầu từ Sahel (ranh giới của sa mạc Sahara) đến sát Biển Đỏ.
Hình ảnh hoang vắng, khô cằn bao quanh ngôi làng Sahel ở Kebemer, Senegal ghi nhận vào 5/11/2021. Ảnh AP/Leo Correa
Nhiều thập kỷ qua, các khu rừng ở châu Phi - nơi được mệnh danh là "lục địa đen" đã bị chặt và tàn phá để mở rộng đất nông nghiệp. Cùng với đó, tình trạng sa mạc hóa cũng ngày càng nghiêm trọng ở lục địa này. Ngoài làm đất đai kém màu mỡ, sa mạc hóa khiến đất dễ bị xói mòn bởi gió hơn và giảm khả năng duy trì độ ẩm. Nó cũng dẫn tới mất đa dạng sinh thái về động thực vật. Tất cả những yếu tố này làm con người khó sinh tồn hơn.
Vì thế, hàng chục quốc gia châu Phi đã và đang triển khai một dự án đầy tham vọng mang tên Bức tường xanh vĩ đại để trồng cây và hoa màu trên 100 triệu ha đất, khu vực rộng gấp 2,3 lần California. Dự án có chi phí ước tính khoảng 36-49 tỷ USD. Theo Business Insider, mục tiêu của nó cũng bao gồm tạo ra 10 triệu việc làm và giảm 250 triệu tấn carbon vào năm 2030.
Ý tưởng tạo ra một bức tường xanh làm từ cây thực chất đã có từ giữa thế kỷ trước, lần đầu tiên được đề xuất bởi nhà hoạt động người Anh Richard St. Barbe Baker. Tuy nhiên, phải đến năm 2007, dự án này mới thực sự đi vào cuộc sống.
Liên minh châu Phi chính thức bắt đầu dự án vào năm 2007. Ban đầu GGW bao gồm 11 nước: Burkina Faso, Chad, Djibouti, Eritrea, Ethiopia, Mali, Mauritania, Niger, Nigeria, Senegal và Sudan. Trong vài năm sau khi bắt đầu, nhiều nước khác cũng tham gia. Lúc đầu, dự án hướng tới lấp đầy diện tích 16x7.000km của Sahel bằng cây cối. Cây có thể giúp làm chậm xói mòn đất, hấp thụ carbon dioxide và thúc đẩy đa dạng sinh học thông qua cung cấp thức ăn và nơi trú ẩn cho động vật.
Dự án nhằm tái phát triển rừng, chống tình trạng sa mạc hóa ngày càng nghiêm trọng. Ảnh: MMN
Tuy nhiên, có một số rào cản. Vấn đề lớn nhất nằm ở khả năng chống chọi của cây. Một số cây non phát triển kém hoặc chết do được trồng ở khu vực hẻo lánh, việc chăm sóc không được thuận lợi. Nhiệt độ ấm lên và lượng mưa thấp cũng góp phần trầm trọng thêm vấn đề. Một số ý kiến cho rằng Chính phủ không huy động đủ nhân lực địa phương để duy trì tốt dự án.
Ngoài ra, mức độ thành công của Bức tường xanh vĩ đại cũng khó theo dõi ở một số khu vực. Những chuyên gia độc lập gặp rắc rối trong việc xác minh một số dữ liệu của Chính phủ. Vào năm 2020, dự án chỉ hoàn thành 4%.
Năm 2021, các nhà lãnh đạo thế giới cam kết chi 19 tỷ USD để hỗ trợ đo đạc và thúc đẩy thành công của dự án.
Cây xanh trồng ở Walalde, Senegal. Ảnh: Reuters
Khi đó, trọng tâm của GGW bắt đầu chuyển sang kết hợp phương pháp gieo trồng và tưới tiêu truyền thống. Trước khi GGW bắt đầu, người dân địa phương ở nhiều nơi thuộc Niger và Burkina Faso bắt đầu sử dụng kỹ thuật gọi là tái tạo tự nhiên do nông dân quản lý.
Thay vì trồng cây mới, nông dân ở vùng trung nam Niger khuyến khích chăm sóc những cây bụi và cây to có sẵn. Hoạt động đó giúp tái phủ xanh 4,9 triệu ha và trồng 2 triệu cây. Ở Burkina Faso, nông dân dựa vào kinh nghiệm truyền thống để điều chỉnh sau các đợt hạn hán trong thập niên 1970 và 1980. Họ đào hố sâu gọi là zai và lắp rào chắn bằng đá để giúp thu thập và duy trì độ ẩm.
Từ khi bắt đầu GGW, nhiều nước gặt hái thành công với những dự án nhỏ do nông dân khởi xướng. Ở Senegal, nông dân bắt đầu trồng vườn zai trong thời kỳ cách ly do Covid-19. Mang tên Tolou Keur trong tiếng Wolof, các hố bán nguyệt chứa và dẫn nước tới cây trồng. Dù không phải mọi Tolou Keur đều tồn tại, nhiều vườn đang phát triển mạnh. Nông dân trồng mọi thứ từ cây cao lương tới hibiscus. Hố bán nguyệt xây rất nhanh, không tốn nhiều diện tích và chỉ cần khoảng 10 người để duy trì.
Drone và vệ tinh gần đây bắt đầu cung cấp thông tin chi tiết về đất cải tạo, sử dụng AI để xác định những loài cây riêng lẻ. Nhiều công ty khởi nghiệp công nghệ và tổ chức như Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) đang cộng tác để giúp cộng đồng ở Sahel lập bản đồ và theo dõi quần thể cây baobab, giúp giảm xói mòn đất. Ethiopia, Niger, và Senegal đều tái phủ xanh phần đất của họ. Ngoài vườn zai, Senegal đã trồng 20.234 ha cây. Năm 2023, Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc báo cáo dự án GGW đã hoàn thành 18%, khôi phục hơn 7,7 triệu ha đất và tạo ra 350.000 việc làm.
Dù gặp phải nhiều khó khăn nhưng dự án này như một làn gió mới, mạnh mẽ hơn, thiết thực hơn và mang đến những lợi ích to lớn mà con người có thể cảm nhận, nhìn thấy và “định lượng” được. Điều này càng trở nên ý nghĩa và quan trọng khi mà “lá phổi xanh” của Trái Đất liên tục bị “tổn thương” bởi cháy rừng, chặt phá bừa bãi… để lại những “vết sẹo” khó lành.
Theo Business Insider, Associated Press, Bright Side
