Mỹ dừng xuất khẩu công nghệ máy bay và bán dẫn sang Trung Quốc, thế giới bước vào chiến tranh chuỗi cung ứng?
Tổng thống Trump đã ra lệnh ngừng xuất khẩu một số sản phẩm và công nghệ quan trọng vốn chỉ được sản xuất tại Mỹ sang Trung Quốc, thể hiện quyền kiểm soát mạnh mẽ của Chính phủ Mỹ đối với chuỗi cung ứng toàn cầu.
Mỹ siết xuất khẩu công nghệ, đáp trả lệnh cấm khoáng sản của Trung Quốc
Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã tạm dừng một số hoạt động xuất khẩu công nghệ then chốt sang Trung Quốc, bao gồm động cơ máy bay, chất bán dẫn, một số loại hóa chất và thiết bị máy móc. Động thái này nhằm đáp trả việc Bắc Kinh gần đây hạn chế xuất khẩu khoáng sản quan trọng sang Mỹ – một quyết định bị đánh giá là đe dọa nghiêm trọng đến chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp Mỹ.
Bước đi mới này đẩy hai nền kinh tế lớn nhất thế giới tiến gần hơn tới “chiến tranh chuỗi cung ứng”, trong bối cảnh cả Washington và Bắc Kinh tìm cách thể hiện quyền lực bằng cách kiểm soát các mắt xích kinh tế thiết yếu.
Căng thẳng ngày càng leo thang có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến các doanh nghiệp phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài, như hãng sản xuất máy bay, ô tô, robot và chip bán dẫn. Đồng thời, nó cũng khiến nỗ lực đàm phán chấm dứt chiến tranh thương mại – vốn đã tạm hoãn trong 90 ngày – thêm phần phức tạp.
Mỹ kiểm soát thị thực và giấy phép xuất khẩu chiến lược
Bất chấp tuyên bố của Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent rằng cả Mỹ và Trung Quốc đều “không mong muốn một cuộc tách rời kinh tế”, chính quyền Trump vẫn tiếp tục áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Bắc Kinh. Mới đây, Ngoại trưởng Marco Rubio thông báo Mỹ sẽ “quyết liệt thu hồi” thị thực của các sinh viên Trung Quốc theo học các ngành nhạy cảm hoặc có liên hệ với Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Kể từ sau thỏa thuận giảm thuế vào tháng 5, phía Mỹ kỳ vọng Trung Quốc sẽ nới lỏng hạn chế xuất khẩu khoáng sản thiết yếu. Tuy nhiên, các động thái gần đây của Bắc Kinh khiến Washington không hài lòng. Trung Quốc đã nối lại một phần xuất khẩu đất hiếm và nam châm công nghiệp, nhưng với số lượng rất hạn chế, khiến các công ty Mỹ lo ngại về nguồn cung chiến lược.
Hồi tháng 4, Trung Quốc đã đình chỉ xuất khẩu một loạt khoáng sản và nam châm – nguyên liệu quan trọng với ngành ô tô, hàng không vũ trụ, chất bán dẫn và quốc phòng toàn cầu. Bắc Kinh cho biết lệnh đình chỉ này nhằm xây dựng hệ thống quản lý mới, nhưng động thái diễn ra đúng sau khi ông Trump tăng thuế lên Trung Quốc lên tối thiểu 145%, khiến giới quan sát xem đây là biện pháp trả đũa.
Mỹ nhắm vào COMAC và phần mềm thiết kế chip
Các biện pháp hạn chế mới của Mỹ dường như nằm trong chiến lược rà soát toàn diện hoạt động xuất khẩu hàng hóa chiến lược sang Trung Quốc. Cục Công nghiệp và An ninh (BIS) thuộc Bộ Thương mại hiện là đơn vị chịu trách nhiệm cấp phép cho các công ty Mỹ xuất khẩu các sản phẩm có giá trị chiến lược hoặc ứng dụng quân sự.
Một nguồn tin cho biết Bộ Thương mại Mỹ đã tạm đình chỉ một số giấy phép xuất khẩu cho phép các công ty Mỹ bán công nghệ và sản phẩm cho COMAC (tập đoàn hàng không quốc doanh Trung Quốc) phục vụ sản xuất máy bay C919.
C919 là mẫu máy bay tầm trung do Trung Quốc phát triển, có kích thước tương đương Boeing 737 và Airbus A320, và đã bắt đầu chở khách thương mại từ năm 2023. Tuy nhiên, nhiều bộ phận quan trọng của C919 – bao gồm động cơ và hệ thống điều khiển – vẫn phụ thuộc vào nguồn cung từ Mỹ và châu Âu.
Các chuyên gia nhận định Trung Quốc còn lâu mới đủ năng lực tự sản xuất máy bay để đáp ứng nhu cầu trong nước, và sẽ tiếp tục phụ thuộc vào Boeing, Airbus, cũng như các nhà sản xuất động cơ như GE Aerospace trong nhiều năm tới.
Chính quyền Tổng thống Trump cũng được cho là đang tạm dừng việc xuất khẩu phần mềm thiết kế chip được cung cấp bởi các công ty như Cadence, Synopsys và Siemens cho các đối tác Trung Quốc. Trước đó, Financial Times đưa tin rằng Mỹ đang áp hạn chế đối với phần mềm thiết kế chip bán dẫn tại Trung Quốc. Trong khi chính quyền Biden từng giới hạn việc bán phần mềm dùng cho các loại chip tiên tiến nhất, phần lớn giao dịch vẫn không bị ảnh hưởng. Động thái mới của chính quyền Trump có thể mở rộng phạm vi kiểm soát hơn nữa.
Trung Quốc phản ứng và đẩy mạnh tự chủ công nghệ
Trước làn sóng hạn chế xuất khẩu chip tiên tiến và thiết bị sản xuất chip từ Mỹ và các đồng minh, Trung Quốc đã tăng tốc phát triển công nghệ bán dẫn nội địa, đặc biệt là trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI). Tuy nhiên, Bắc Kinh vẫn phải phụ thuộc vào phần mềm và máy móc từ nước ngoài để chế tạo các loại chip tiên tiến.
Các công ty Mỹ như GE, Honeywell, Cadence và Siemens chưa đưa ra phản hồi về tình hình. Synopsys từ chối bình luận.
Dù Trung Quốc vẫn là một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ, hai nền kinh tế ngày càng coi nhau là nguồn cung ứng thiếu tin cậy cho các sản phẩm trọng yếu.
Mỹ liên tục mở rộng các biện pháp hạn chế chuyển giao công nghệ cao sang Trung Quốc, đồng thời áp đặt giới hạn đối với dòng vốn đầu tư từ Mỹ vào các công ty công nghệ Trung Quốc. Gần đây, chính quyền Trump đã chặn thêm các lô chip AI xuất khẩu sang Trung Quốc và đang cân nhắc đưa thêm nhiều công ty bán dẫn Trung Quốc vào danh sách đen.
Về phía mình, Trung Quốc từ lâu đã đặt mục tiêu giảm phụ thuộc vào các nguồn lực nước ngoài để tăng khả năng chống chịu trước cấm vận, xung đột vũ trang và các rủi ro địa chính trị khác. Bắc Kinh tích cực trợ cấp và thúc đẩy sự thống lĩnh trong các ngành chiến lược như xe điện, chế biến khoáng sản và năng lượng gió. Việc xuất khẩu lượng lớn hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc đã khiến nhiều nhà sản xuất tại Mỹ và các nước khác lao đao hoặc buộc phải đóng cửa.
Việc Trung Quốc hạn chế xuất khẩu đất hiếm tiếp tục làm dấy lên lo ngại tại Mỹ về sự phụ thuộc vào Bắc Kinh trong nhiều mặt hàng chiến lược – đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng. Giới chính trị và lãnh đạo doanh nghiệp Mỹ ngày càng quan tâm đến nguy cơ bị tổn thương nghiêm trọng nếu xảy ra xung đột, do nhiều ngành công nghiệp Mỹ từ quốc phòng đến công nghệ cao vẫn phụ thuộc vào đất hiếm và khoáng sản từ Trung Quốc.
Dù Trung Quốc từng dùng đòn bẩy đất hiếm trong các xung đột chính trị trước đây (như lệnh cấm xuất khẩu sang Nhật năm 2010), đây là lần đầu tiên nước này áp dụng hạn chế ở quy mô lớn đối với Mỹ – quốc gia đối thủ chiến lược trực tiếp.
Phía Trung Quốc nhanh chóng phản ứng. Theo truyền thông nhà nước, chính phủ Trung Quốc đã tổ chức họp với các công ty sản xuất chip trong nước và châu Âu để thúc đẩy hợp tác sâu hơn, đồng thời hướng dẫn quy trình xin giấy phép nhập khẩu đất hiếm.
Trong một tuyên bố, Bộ Thương mại Trung Quốc nhấn mạnh rằng chuỗi cung ứng chip toàn cầu đang “đối mặt với thách thức nghiêm trọng về an ninh và ổn định”, đồng thời tuyên bố "kiên quyết phản đối chủ nghĩa đơn phương và hành vi bắt nạt".
Theo The New York Times
