Mỹ trừng phạt Ấn Độ nặng tay vì dầu Nga, Trung Quốc ngồi không cũng hưởng lợi

Khi các nước phương Tây bắt đầu tẩy chay dầu mỏ Nga vào năm 2022, Ấn Độ đã nhanh chóng nhìn thấy cơ hội. Khoảng 2,6 triệu thùng dầu mỗi ngày (b/d) từng được xuất sang châu Âu bỗng trở nên sẵn có – lại được bán với mức chiết khấu hấp dẫn. Ấn Độ, quốc gia vốn gần như không mua dầu từ Nga vào năm 2021, đã lập tức nhảy vào cuộc chơi.

Kể từ đó, nước này trở thành khách hàng lớn nhất của Nga. Hiện tại, Ấn Độ nhập khẩu gần 2 triệu thùng/ngày loại dầu thô "sour" (hàm lượng lưu huỳnh cao) từ Nga – chiếm khoảng 35–40% tổng lượng dầu thô nhập khẩu của nước này.

Nguồn cung này giúp giảm đáng kể hóa đơn nhập khẩu năng lượng của Ấn Độ trong bối cảnh một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới đang ngày càng "khát" xăng dầu. Các nhà máy lọc dầu trong nước kiếm lợi nhuận lớn bằng cách tinh chế dầu thô giá rẻ thành nhiên liệu rồi xuất khẩu ra thị trường quốc tế với giá đầy đủ.

Trong suốt ba năm, các đồng minh của Ukraine không hề phản đối chiến lược này – một nước đi được cho là khôn ngoan của New Delhi. Tuy nhiên, mọi thứ đang đứng trước nguy cơ đổ vỡ. Tức giận vì Tổng thống Nga Vladimir Putin không hề có dấu hiệu chấm dứt chiến dịch quân sự tại Ukraine, ngày 6/8 vừa qua, Tổng thống Donald Trump đã áp thêm 25% thuế quan đối với hàng hóa từ Ấn Độ – cáo buộc nước này đang gián tiếp tài trợ cho "cỗ máy chiến tranh" của Nga. Đồng thời, một dự luật đang được Quốc hội Mỹ xem xét có thể cho phép áp mức thuế lên đến 500% với các quốc gia mua dầu từ Nga. Về phía châu Âu, gói trừng phạt thứ 18 của EU sẽ cấm nhập khẩu các sản phẩm tinh chế được chế biến từ dầu thô Nga bắt đầu từ tháng 1 năm sau.

Thị trường dầu vẫn yên bình

Các mối đe dọa từ phương Tây dường như vẫn thiếu tính răn đe thực sự. Ngoại trừ các nhà máy lọc dầu do tập đoàn dầu khí Nga Rosneft hậu thuẫn, phần lớn nhà máy lọc dầu Ấn Độ nhập nguyên liệu từ nhiều nguồn khác nhau ngoài Nga; họ có thể lập luận rằng sản phẩm của họ không hoàn toàn sử dụng dầu Nga, ngay cả khi có pha trộn một phần. Điều này khiến lệnh cấm của EU trở nên khó thực thi.

Về phần mình, ông Trump kỳ vọng sẽ khiến doanh thu từ dầu mỏ của Nga suy giảm – qua đó buộc ông Putin phải dừng tấn công. Tuy nhiên, nếu chặn đường dầu Nga ra thị trường thế giới, giá dầu toàn cầu có thể tăng mạnh – một điều nhạy cảm về mặt chính trị đối với Tổng thống Mỹ. Điều đó có thể lý giải vì sao thị trường vẫn đang khá bình tĩnh.

Tuy nhiên, tiềm năng của một “cơn bão” thị trường vẫn hiện hữu. Khác với Trung Quốc – quốc gia cũng nhập khẩu khoảng 2 triệu thùng/ngày từ Nga nhưng có lịch sử thách thức các lệnh trừng phạt của Mỹ – Ấn Độ xưa nay thường tuân thủ. Trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, khi Mỹ đe dọa trừng phạt các quốc gia mua dầu từ Iran, Ấn Độ đã nhanh chóng dừng lại. Lần này, Nhà Trắng được cho là “nghiêm túc trong việc gây sức ép buộc Ấn Độ về 0” – theo một nguồn thạo tin. Chính sự bình ổn hiện tại trên thị trường có thể càng khiến ông Trump mạnh tay hơn. Ông có thể không chỉ áp thuế, mà còn đe dọa cắt quyền tiếp cận tài chính Mỹ đối với bất kỳ ngân hàng, cảng biển hay công ty nào tiếp tay cho việc tiêu thụ dầu Nga.

Nếu điều đó xảy ra, Ấn Độ sẽ phải gấp rút tìm nguồn thay thế.

Theo một thương nhân dầu mỏ, các nhà máy lọc dầu Ấn Độ đã cắt giảm đơn hàng từ Nga khoảng 40–50%. Về lý thuyết, các nước Trung Đông với công suất dự phòng khoảng 3,5 triệu thùng/ngày có thể hỗ trợ bổ sung, cùng với một số nhà sản xuất ở châu Phi và khu vực khác. Tuy nhiên, thực tế là phần lớn nguồn cung từ Vùng Vịnh đã được cam kết dài hạn cho thị trường Đông Á, và chủ yếu là loại dầu nhẹ – khác với dầu Urals (nặng, sour) mà các nhà máy lọc dầu Ấn Độ ưa chuộng.

Trong khi đó, Nga sẽ chật vật tìm khách hàng thay thế. Dù Trung Quốc có thể hấp thụ thêm dầu – nhờ hệ thống hậu cần và tài chính riêng nhằm lách trừng phạt, Bắc Kinh không muốn trở nên quá phụ thuộc vào một nguồn duy nhất.

Theo các phân tích hiện tại, nếu Mỹ yêu cầu các nước ngay lập tức tuân thủ, giá dầu toàn cầu có thể nhảy vọt vượt mốc 80 USD/thùng. Đây là điều mà ông Trump khó có thể chấp nhận trong thời gian dài. Do đó, ông có thể buộc phải cấp các miễn trừ tạm thời, triển khai các biện pháp dần dần trong vòng 6 tháng – tương tự như giai đoạn 2018–2019, khi giá dầu tăng cao sau các lệnh trừng phạt Iran khiến chính ông Trump phải nới lỏng lập trường.

Một đợt dư cung dầu được dự báo sẽ xuất hiện vào đầu năm sau. Điều này có thể tạo điều kiện để thực thi các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc nhưng được giãn tiến độ.

Miễn là có đủ thời gian, Ấn Độ nhiều khả năng vẫn có thể thay thế phần lớn lượng dầu nhập từ Nga – dù với chi phí cao hơn (dầu Urals hiện rẻ hơn 5–10 USD/thùng so với các loại dầu cùng loại khác). Khi đó, lợi nhuận của các nhà máy lọc dầu Ấn Độ sẽ bị bóp nghẹt. Khi họ buộc phải thu hẹp hoạt động, những người chiến thắng sẽ là các đối thủ Trung Quốc – vốn đang tích cực tăng dự trữ dầu trong những tháng gần đây, tạo ra lợi thế cạnh tranh lớn. Với mức độ phụ thuộc thấp hơn vào hệ thống tài chính Mỹ, các công ty Trung Quốc cũng sẽ tiếp tục mua dầu Nga – ngày càng được chiết khấu sâu hơn.

Theo The Economist