Nhà máy in tiền đầu tiên của Việt Nam, nơi gần 400 triệu đồng bạc ra đời

Nhà máy in tiền đầu tiên của chính quyền cách mạng Việt Nam được đặt tại đồn điền Chi Nê (giai đoạn 1946-1947), nay thuộc tỉnh Phú Thọ.

Tại đây, những tờ "Giấy bạc Tài chính - Giấy bạc cụ Hồ" đầu tiên mang sứ mệnh lịch sử to lớn trong những ngày đầu độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã ra đời.

Gian truân những ngày đầu độc lập

Sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 giành thắng lợi, đất nước đứng trước muôn vàn thử thách. Một trong những vấn đề cấp thiết lúc bấy giờ là tài chính, đặc biệt là việc phát hành đồng tiền của chính quyền cách mạng.

Trong bối cảnh Chính phủ lâm thời gặp nhiều khó khăn về cơ sở in ấn và phát hành giấy bạc, ông Đỗ Đình Thiện - một nhà tư sản yêu nước đã tự nguyện dùng tiền cá nhân mua lại toàn bộ Nhà in Taupin của Pháp tại Hà Nội và hiến tặng cho Chính phủ. Việc làm này nhằm giúp thiết lập một nhà máy in tiền độc lập, chủ động về tài chính trong khi ngân khố nhà nước gần như cạn kiệt.

Đến tháng 3/1946, lo ngại việc in tiền tại Hà Nội dễ bị lộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Chính phủ và Bộ Tài chính quyết định di dời nhà in ra khỏi Thủ đô. Một lần nữa, ông Đỗ Đình Thiện chủ động đề xuất đưa nhà máy in lên đồn điền Chi Nê, tài sản mà ông đã mua với giá 2.000 lượng vàng.

Tại Chi Nê, gia đình ông Đỗ Đình Thiện đã dành hẳn một khu vực để đặt nhà máy, đồng thời cho mượn nhà xưởng, máy phát điện, nước cùng các thiết bị cơ giới, kho tàng của đồn điền để phục vụ công tác in tiền.

Nhà máy do ông Phạm Quang Chúc phụ trách, được đặt trong hai dãy nhà xưởng vốn thuộc đồn điền của một chủ người Pháp trước đây.

Hai lần được Bác Hồ trực tiếp về thăm

Chiếc máy in ban đầu được nhập từ Nhật Bản, khá thô sơ với hệ thống dây điện chằng chịt. Chính nhờ chiếc máy này, những tờ “Giấy bạc cụ Hồ” đầu tiên - biểu tượng của độc lập tài chính đã chính thức ra đời.

Hoạt động in ấn lúc ấy còn rất đơn giản và thủ công: từng màu, từng số seri được in riêng biệt, sau đó mới tiến hành cắt giấy. Mệnh giá lớn được in bằng kỹ thuật offset, còn mệnh giá nhỏ sử dụng máy sốp và ti-pô. Để đảm bảo an toàn, công nhân làm việc chủ yếu vào ban đêm, từ 16h chiều đến 3h sáng hôm sau.

Tại đây, đồng tiền có mệnh giá cao nhất thời kỳ đó - tờ 100 đồng Việt Nam đã được in ấn. Tờ bạc này in hình Bác Hồ ở một mặt, mặt kia là hình con trâu xanh cùng hai người nông dân đang làm ruộng, nên còn được gọi là tờ “con trâu xanh”. Cho đến nay, nếu quy đổi, tờ tiền này có giá lên tới hơn 30 triệu đồng.

Từ tháng 12/1946 đến tháng 2/1947, Cơ quan Ấn loát Trung ương tại Chi Nê đã in và cung cấp khoảng 400 triệu đồng bạc Việt Nam cho các ngành và địa phương từ Nam Trung Bộ trở ra. Số tiền này đã góp phần quan trọng trong việc trang bị vũ khí, thuốc men và lương thực phục vụ kháng chiến chống Pháp.

Đồn điền Chi Nê từng vinh dự hai lần đón Bác Hồ về thăm, làm việc và nghỉ lại. Lần gần nhất là vào ngày 18/2/1947, sau khi tham dự phiên họp Hội đồng Chính phủ, Bác đã cùng các đồng chí Cù Huy Cận (Bộ trưởng Bộ Canh nông), Hoàng Hữu Kháng (cán bộ bảo vệ) và tài xế Phạm Văn Ngọc rời Quốc Oai để lên đường công tác tại Thanh Hóa.

Trên hành trình, Bác dừng chân nghỉ lại tại khu đồn điền Chi Nê. Lúc 6 giờ sáng ngày 19/2/1947, Bác vào thăm nhà ông bà Đỗ Đình Thiện - chủ nhân đồn điền Chi Nê và là nhà tư sản yêu nước. Sau đó, Bác đến thăm khu nhà ở của công nhân Nhà máy in tiền và một số đồng bào người Mường sống gần đó.

Sau khi hoàn thành công việc tại Thanh Hóa, sáng 21/2/1947, Bác quay lại Chi Nê. Tại đây, Người căn dặn cán bộ và nhân dân: "Đây là nhà in của ta, các chú giữ gìn cẩn thận, phải thi đua nhau làm việc để in được nhiều tiền cho cả nước tiêu dùng vào công cuộc kháng chiến cứu quốc. Cán bộ và công nhân trong nhà máy phải đoàn kết thương yêu, giúp đỡ nhau cùng tiến bộ, phải hết sức chú ý bảo quản và tiết kiệm tiền bạc của nhân dân".

Đến nay, tại kho bạc đồn điền Chi Nê, ngôi nhà của gia đình ông Đỗ Đình Thiện, nơi Bác Hồ đã nghỉ lại ngày 21/2/1947 cùng với căn hầm nơi Bác từng ở vẫn được bảo vệ và gìn giữ nguyên vẹn.

Năm 2007, Khu di tích Nhà máy in tiền tại đồn điền Chi Nê được xếp hạng Di tích Lịch sử cấp Quốc gia. Nhà nước đã đầu tư trùng tu, nâng cấp khu di tích với tổng diện tích 15,5ha và mức đầu tư hơn 270 tỷ đồng.

Cũng tại đây, Nhà máy in tiền được trao kỷ lục Guinness Việt Nam là “Nhà máy in tiền đầu tiên của cách mạng Việt Nam”.

Bên cạnh khu di tích, một công trình nhà tưởng niệm cũng được xây dựng và đưa vào sử dụng từ tháng 5/2019 nhằm ghi công ông Đỗ Đình Thiện, vợ ông và các cán bộ, công nhân của nhà máy.

Tại gian chính của công trình là ban thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh; hai ban phụ thờ vợ chồng ông Thiện và những người đã góp công sức cho sự nghiệp in tiền của chính quyền cách mạng.

Hiện nay, khu di tích mở cửa miễn phí, là điểm đến lý tưởng cho du khách trong và ngoài nước đến tham quan, tìm hiểu về những dấu ấn lịch sử đầu tiên của ngành Tài chính cách mạng Việt Nam.