Nhà thơ duy nhất phong trào Thơ mới được phong NSND: Được mệnh danh là ‘ông hoàng thơ ca’, vợ và con đều là NSND đình đám

Trong các nhà thơ thuộc phong trào Thơ mới, Thế Lữ là người duy nhất được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân. Ông là thành viên của nhóm Tự Lực văn đoàn ngay từ những ngày đầu thành lập (1934). Bài thơ Nhớ rừng của ông từng được xem là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của phong trào này và đã được đưa vào sách giáo khoa phổ thông để giảng dạy.

Ngọn cờ đầu của phong trào Thơ mới

Thế Lữ tên thật là Nguyễn Thứ Lễ, sinh năm 1907 tại ấp Thái Hà, Hà Nội. Dù sinh ra ở Thủ đô, tuổi thơ của ông lại gắn bó sâu đậm với miền rừng núi Lạng Sơn.

Năm 11 tuổi, ông chuyển về Hải Phòng để theo học bậc trung học. Đến tuổi 23, ông thi vào trường mỹ thuật nhưng bỏ dở ngay trong năm đầu tiên. Năm 1932, Thế Lữ bắt đầu tham gia nhóm Tự Lực văn đoàn, trở thành cây bút chủ lực của hai tờ báo Phong Hóa và Ngày Nay.

Chỉ với hai tập thơ được sáng tác trong vòng bảy năm, Thế Lữ đã đặt nền móng cho một giai đoạn phát triển mới của thi ca Việt Nam: phong trào Thơ mới. Năm 30 tuổi, ông đã là một nhà thơ nổi tiếng, đồng thời là nhà văn có phong cách viết độc đáo.

Thơ Thế Lữ phá vỡ khuôn mẫu gò bó của tư tưởng phong kiến, giải phóng đời sống nội tâm của một thế hệ mới và thể hiện bản lĩnh cá nhân đang dần khẳng định vị thế trong xã hội. Đặc biệt, ông góp phần đáng kể vào quá trình hiện đại hóa thơ ca dân tộc, mở rộng khả năng biểu hiện đa dạng, sống động cho thi ca Việt. Ông được giới văn học và bạn đọc tôn vinh là “ông hoàng thơ ca” trong giai đoạn đầu của Thơ mới (1932-1935).

Sau khi khai phá một “cõi thơ” độc đáo cho riêng mình, Thế Lữ không dừng lại ở thi ca. Ông tiếp tục tìm kiếm cái đẹp trong một lĩnh vực khác: văn xuôi và lại là người mở đường. Ông tiên phong trong các thể loại truyện trinh thám, truyện khoa học viễn tưởng, truyện kinh dị bí ẩn và hồi hộp với các tác phẩm như Vàng và máu (1934), Bên đường Thiên Lôi (1936), Gói thuốc lá (1940), Gió trăng ngàn (1941), Trại Bồ Tùng Linh (1941)...

Tuy nhiên, Thế Lữ dần nhận ra: thơ, truyện, báo chí… với ông vẫn chưa đủ để diễn tả một vẻ đẹp hữu hình. Khi phong trào Thơ mới đi vào bế tắc, truyện trinh thám và truyện ngắn đường rừng trở nên cũ kỹ, và những bài báo không còn làm thỏa mãn khát vọng nghệ thuật, ông quyết định chuyển hướng hoàn toàn sang sân khấu.

Thế Lữ gác lại mọi thành tựu đã có để đến với kịch nghệ – một loại hình nghệ thuật mới mẻ và cụ thể. Kịch nói với ông là không gian vừa vặn để thỏa mãn đam mê khám phá, là nơi hội tụ vẻ đẹp tinh túy của mọi lĩnh vực văn chương mà ông từng đi qua.

Ông làm kịch với con mắt và tấm lòng của một nhà thơ, nhà văn, nhà báo và người yêu mỹ thuật. Với tinh thần khai phá mạnh mẽ, Thế Lữ tiếp tục hành trình sáng tạo, chinh phục một vùng đất mới mênh mang của nghệ thuật.

Ông là một trong những người đầu tiên đưa kịch nói lên sân khấu Việt Nam và là người duy nhất đưa thể loại này từ nghiệp dư lên chuyên nghiệp. Ông cũng được coi là đạo diễn kịch nói đầu tiên của nước ta.

Trong khi những nghệ sĩ kịch nói cùng thời chỉ biểu diễn với mục đích gây quỹ từ thiện, Thế Lữ đã lần lượt thành lập ba ban kịch chuyên nghiệp sống được bằng tiền bán vé: Ban kịch Tinh Hoa (1938), Ban kịch Thế Lữ (1941) và Ban kịch Anh Vũ (1943). Với thành tựu này, ông xứng đáng được xem là người đặt nền móng cho nền kịch nói Việt Nam hiện đại.

Sau Cách mạng Tháng Tám, Thế Lữ hồ hởi đón nhận thời cuộc mới. Trong chín năm kháng chiến chống Pháp, ông cùng đoàn kịch của mình lên chiến khu Việt Bắc tham gia phục vụ kháng chiến. Năm 1957, khi Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam được thành lập, ông được bầu làm Chủ tịch và giữ cương vị này liên tục đến năm 1977, có vai trò lớn trong việc xây dựng nền sân khấu dân tộc hiện đại.

Gắn bó với sân khấu suốt 50 năm, Thế Lữ đã thủ vai hàng trăm vở kịch và đạo diễn nhiều tác phẩm lớn, đóng góp to lớn cho nghệ thuật biểu diễn nước nhà.

Gia đình có truyền thống nghệ thuật

Về đời sống riêng, Thế Lữ kết hôn từ năm 17 tuổi với người vợ đầu tên Nguyễn Thị Khương, hơn ông hai tuổi. Họ có bốn người con (ba trai, một gái), lần lượt đặt tên là: Nghi, Tâm, Học, Tùng. Năm 1954, vợ và ba người con sau di cư vào miền Nam. Mãi đến năm 1979, gia đình Thế Lữ mới đoàn tụ.

Người con cả – Nguyễn Đình Nghi (1928-2001) từng theo cha tham gia kháng chiến và được ông trực tiếp truyền nghề sân khấu. Sau này, Nguyễn Đình Nghi trở thành đạo diễn nổi tiếng, được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân năm 1988. Vợ của ông – nghệ sĩ ưu tú Mỹ Dung là diễn viên kịch nói thuộc Nhà hát Kịch Việt Nam.

NSND, nhà thơ Thế Lữ gặp người vợ thứ hai là Song Kim trong buổi công diễn vở Ghen của Đoàn Phú Tứ. Biết Song Kim yêu nghệ thuật, ông đã cho người từ Hải Phòng lên Hà Đông mời bà tham gia vai cô Mão trong vở Gái không chồng do nhóm kịch của ông dàn dựng và biểu diễn tại Nhà hát lớn Hải Phòng.

Vài năm sau, hai người nên duyên vợ chồng. Tuy không có con chung nhưng nghệ sĩ Song Kim đã góp phần nuôi dưỡng, chăm sóc các con riêng của Thế Lữ và là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho ông.

Thế Lữ qua đời ngày 3/6/1989, để lại niềm tiếc thương sâu sắc trong lòng giới văn nghệ sĩ, trí thức và đông đảo công chúng.

Với những cống hiến to lớn cho nghệ thuật nước nhà, Thế Lữ luôn được xem là một nghệ sĩ tiên phong. Ông được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân vào năm 1984. Năm 2000, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học – Nghệ thuật. Song Kim – người vợ thứ hai của ông, một trong những diễn viên tiêu biểu của sân khấu kịch nói Việt Nam thời kỳ đầu, cũng được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân cùng với chồng.

>> Nữ NSƯT, gương mặt vàng của điện ảnh cách mạng Việt Nam qua đời: Từng là thư ký của ‘Lưỡng quốc tướng quân’, chồng là Chính ủy đặc khu, Giám đốc