Thân thế "đại phú hào” mở ngân hàng đầu tiên của người Việt: Người Nam Kỳ nhiều đất nhất Đông Dương, đám tang 7 ngày 7 đêm nghìn người viếng

Trần Trinh Trạch (1872-1942) nguyên là thành viên của Hội đồng Tư mật Nam Kỳ (Conseil Privé). Dân gian còn gọi là Hội đồng Trạch, nguyên Chánh Hội trưởng và đồng sáng lập Ngân hàng Việt Nam – ngân hàng đầu tiên do chính người Việt Nam sáng lập và điều hành.

Cậu bé nghèo đổi đời nhờ lúa và muối

Trần Trinh Trạch gốc người Minh Hương sinh ra trong gia đình nghèo từ miệt Biên Hòa, Đồng Nai trôi dạt về Bạc Liêu khai khẩn đất hoang. Khi mới 12-13 tuổi, ông phải đi làm mướn cho một điền chủ quốc tịch Pháp. Theo lệ thực dân thời ấy, lẽ ra con của gia đình đó phải học tiếng Pháp, nhưng cậu chủ lại lười không chịu đi học, cho nên họ nhờ ông Trạch đi học thế. Cũng chính nhờ vậy, ông biết tiếng Pháp để sau này ông đi làm viên chức cho Tòa hành chính tỉnh Bạc Liêu.

Năm 1895, trong thời gian làm thư ký điền địa ở Tòa bố (Tòa hành chính) tỉnh Bạc Liêu, ông cưới Bà Phan Thị Muồi là con gái thứ tư của Bá hộ Bì (Phan Hộ Biết), người có đất ruộng nhiều nhất tỉnh Bạc Liêu, nổi danh là “Vua lúa gạo Nam Kỳ”. Bá hộ Bì cho vợ chồng ông một sở đất ở riêng. Thầy ký Trạch thôi làm công chức, chuyển sang làm điền chủ. Ngoài ra, đất ruộng Bá hộ Bì tách bộ (địa bạ) chia cho các con đều lần lượt lọt vào tay chàng rể thứ tư vì các con và rể khác của ông Bì mê cờ bạc, lần lượt đem cầm cố cho ông Trạch, không chuộc được, đành mất luôn.

Ông Trần Trinh Trạch

Sự thịnh vượng của ông Trần Trinh Trạch ngày càng tấn tới khi ông đầu tư vào ruộng muối, đến khi ông trúng thầu trở thành nhà cung cấp muối cho cả Nam Kỳ thì hoa lợi từ ruộng lúa và ruộng muối đã không thể kể xiết, từ đó ông tiếp tục mua thêm ruộng và trở thành đại điền chủ có số ruộng đất nhiều nhất Đông Dương. Cả tỉnh Bạc Liêu có 13 lô ruộng muối thì ông Trạch chiếm tới 11 lô, với hơn 50.000 mẫu ruộng muối. Riêng ruộng lúa ông có 74 sở điền, các con số ghi lại đều khác nhau, lúc thì 110.000 mẫu, lúc thì 150.000 mẫu. Ông Trần Trinh Đức khẳng định con số có thể chính xác nhất là 145.000 mẫu ruộng lúa. Lúc này, ông trở thành đại điền chủ có số ruộng đất nhiều nhất Đông Dương.

Vợ chồng ông Trạch

Ngoài hai dãy phố lầu ở Bạc Liêu và một dãy phố lầu ở đường La Grandière ở Sài Gòn (sau là đường Gia Long, nay là đường Lý Tự Trọng). Do đất đai mênh mông, không bị chia khoảnh vụn vặt nên Công tử Bạc Liêu (con thứ hai của ông Trạch) có thể dùng ca-nô đi thăm ruộng).

Năm 1927, Trần Trinh Trạch đồng sáng lập và điều hành Ngân hàng Việt Nam – ngân hàng đầu tiên của người Việt Nam, trụ sở đặt tại Sài Gòn. Ông Trần Trinh Trạch làm Chánh Hội trưởng - tương đương với chức Chủ tịch Hội đồng quản trị ngân hàng ngày nay. Ông Huỳnh Đình Khiêm, nghiệp chủ ở Gò Công, làm Hội trưởng danh dự. Ông Nguyễn Tân Văn, nghị viên Hội đồng thành phố làm Phó Hội trưởng. Ông Nguyễn Văn Của, chủ nhà in, làm quản lý - tương đương chức Giám đốc ngân hàng ngày nay.

Mua cả xe sang và máy bay

Ông Trạch có bảy người con, trong đó có ba con trai. Người con thứ hai, còn gọi cậu Ba Huy, là người ông đặt niềm tin nhiều nhất sẽ trở thành người thay ông nắm cơ nghiệp và quản lý điền thổ nên khi lớn ông cho lên Sài Gòn học, sau đó cậu Ba Huy xin được qua Pháp du học, ông Trạch đồng ý ngay không cần suy nghĩ, bởi ông nhận thức ông có được cơ nghiệp ngày hôm nay chính nhờ cái sự học, huống hồ qua tận nước Pháp, bao nhiêu tiền ông cũng bỏ ra hết.

Hắc công tử, Công tử Bạc Liêu Trần Trinh Huy

Ngày cậu Ba Huy học thành tài về nước, ông Hội đồng Trạch lên tận Sài Gòn đón con. Ông quyết định mua thêm một xe hơi mới thật “xịn” thay cho chiếc xe Ford đang xài để cậu Ba áo gấm về làng. Trong Công tử Bạc Liêu của tác giả Nguyên Hùng kể lại, ông Trạch mướn khách sạn trước chợ Bến Thành, đoạn thả bộ ra ngã tư Charner - Bonard (giờ là ngã tư Nguyễn Huệ - Lê Lợi) có một hãng bán xe hơi danh tiếng để coi xe. Bọn Tây trong hãng thấy một ông già nhà quê bận bộ bà ba lục soạn trắng, đi giày hàm ếch, tay ôm cái “mo cau” bự bự thì tỏ ra coi thường, miễn cưỡng tiếp ra mặt.

Mặc kệ sự khinh khi, ông điềm nhiên xem chiếc xe Chevrolet mắc tiền nhất, kêu sốp phơ (tài xế) kiểm tra kỹ càng, rồi ông leo lên ngồi thử xem có vừa ý không, đến khi ưng rồi ông mới mở cái “mo cau” ra trả tiền mua luôn, lúc đó bọn Tây mới hết hồn vì trong cái mo cau căng phồng đó là hàng chồng giấy “con công” (tờ tiền mệnh giá 100 đồng có hình con công, cao nhất, giá trị tương đương cỡ 15 triệu đồng bây giờ).

Cậu Ba Huy khoe học ở Pháp có học lái xe hơi, có cả bằng lái máy bay rồi thuyết phục ông Trạch nên mua máy bay, vì có máy bay thăm lúa rất nhanh, đồng thời nếu có dịch sâu rầy, cào cào, châu chấu thì dùng máy bay phun thuốc trừ sâu sẽ rất nhanh và hiệu quả hơn phun xịt thủ công bình thường. Bùi tai, ông Trạch duyệt luôn, cậu Ba Huy đặt mua một chiếc (không có tư liệu nhưng khả năng là chiếc Morane, máy bay dân sự hai chỗ ngồi khá thời thượng lúc đó, trị giá tầm 100 kg vàng). Ngày 24-6-1932, trên tờ báo La Courrier Saigonnais đã loan tin giật gân với tít lớn ở trang nhất: “M.Tran Trinh Huy propriétaire à Baclieu possède, un avion et il aménage une piste d atterrissage sur sa propriété à Camau”, có nghĩa “Ông điền chủ Trần Trinh Huy ở Bạc Liêu sắm một chiếc máy bay và làm sân bay trên đất của ông ở Cà Mau”.

Chiếc Morane tối tân nhất trong các dòng máy bay nhỏ của Pháp thời bấy giờ

Cái kết của gia tộc chưa kịp giàu ba đời

Năm 1942, đến cuối đời, sau khi mừng thọ tuổi 70 được hơn một tháng, ông Trạch nói với Trần Trinh Huy (Ba Huy hay Hắc công tử) đưa xuống Sài Gòn đổi gió. Thấy cha muốn đi nghỉ ngơi, Ba Huy đã đồng ý đưa ông đi. Xuống Sài Gòn, cậu bắt đầu cho cha đi du lịch. Sau khi đi biển Long Hải, Vũng Tàu về, vì tắm biển lâu nên ông Trạch bị cảm lạnh. Cậu Ba Huy đã mời bác sĩ về nhà nhưng cảm lạnh bị biến chứng sâu, do tuổi cao, sức đề kháng kém nên Hội đồng Trạch mất ở Sài Gòn.

Cậu Huy sợ anh chị em, gia tộc trách mắng vì cái chết bất đắc kỳ tử của ông Hội đồng nên đã lái xe đưa ông Trạch về Bạc Liêu ngay trong đêm hôm đó. Quãng đường 300 km từ Sài Gòn về Bạc Liêu, cậu Huy chèn gối đặt ông Trạch ngồi ngay ngắn, không ai biết ông đã chết. Chỉ đến khi về đến dinh thự, mọi chuyện rối ren, người ta mới hay ông Trạch đã qua đời. Linh cữu ông Trạch quàn ở dinh thự bên sông Bạc Liêu (xây năm 1919 - nay là khách sạn Bạc Liêu). Với những người dân Bạc Liêu, đám tang của cha Công tử Bạc Liêu có đến mấy nghìn người đưa tiễn. Khi xe tang đã đến nghĩa trang gia tộc cách thị xãBạc Liêu 5 km nhưng đoàn người lúc đó vẫn nối dài nhau.

Vợ chồng Hội đồng Trạch sống rất chuẩn mực, cần kiệm. Trần Trinh Trạch sống chí thú làm giàu và chung thủy với vợ, không phải là hạng người bướm ong, trăng gió. Trái với bố mẹ, ba con trai trong số bảy người con của ông Trạch sẵn gia sản kếch xù của cha, đều mặc sức phung phá tiền của. Trong đó, Trần Trinh Huy là người mà ông kỳ vọng nhất thì lại là một cậu ấm ăn chơi khét tiếng cả Nam Kỳ, đến nỗi danh xưng Công tử Bạc Liêu gần như gán cho riêng Ba Huy.

Đám tang của ông lớn chưa từng, kéo dài đến 7 ngày 7 đêm. Tá điền, dân chúng tới viếng và đeo tang đều được đãi ăn uống và cho 1 giạ lúa. Đám tang ông cả chục ngàn người tham gia, tới mức xe tang đã đến nghĩa trang cách thị xã Bạc Liêu 5 km mà dòng người đi theo vẫn chưa ra khỏi thị xã.

Sau khi ông Trạch mất, tài sản được chia cho các con trai của ông, nhưng những ông này không có tài làm ăn như cha mà chỉ quen tiêu pha nên gia sản cứ hao hụt dần. Trong thập niên 1960, hai cuộc cải cách ruộng đất với chủ trương thu đất của đại địa chủ cũng khiến hầu hết ruộng đất của gia đình này bị mất đi. Không còn hoa lợi từ ruộng đất, không biết chuyển hướng kinh doanh sang các lĩnh vực khác như công nghiệp - dịch vụ, lại quen tiêu xài phung phí nên gia sản của Ba Huy hao hụt nhanh chóng.

Ba Huy mất vào tháng 1/1974 ở Sài Gòn và được đưa về an táng trong phần mộ gia đình tại ấp Cái Dầy, xã Châu Hưng, huyện Vĩnh Lợi, Bạc Liêu. Ba Huy có 8 người con, các con cũng tiêu xài phung phí giống cha mình nên nhà cửa cứ bán dần. Đến cuối thập niên 1970, các con của Ba Huy quyết định bán căn nhà cuối cùng ở đường Nhất Linh với giá 28 lượng vàng, mỗi người chia nhau một phần rồi ly tán, tự tìm đường làm ăn riêng.

Bức ảnh lớn của gia đình công tử Bạc Liêu

Các con Ba Huy làm ăn không thuận lợi, người con Trần Trinh Đức ban đầu cũng khá giả nhưng con cái ham mê cờ bạc nên mắc nợ, tất cả tài sản trong nhà đều lần lượt ra đi, Trần Trinh Đức phải chạy xe ôm kiếm sống, về sau ông Đức quyết định ở lại Bạc Liêu gắn bó với căn nhà cũ làm hướng dẫn viên du lịch, gia đình ông được chính quyền cho ở tại một căn nhà tái định cư đến bây giờ. Đến đây thì chính thức kết thúc sự giàu có kéo dài chưa tới ba đời của dòng tộc Hội đồng Trần Trinh Trạch.

Bất ngờ phát hiện vợ ông Phạm Nhật Vượng sở hữu điểm chung thú vị với nữ hoàng mía đường