Tiến sĩ gốc Việt từng cắm cờ Tổ quốc ở Nam Cực, đang là chuyên gia tại NASA sắp về nước thỉnh giảng

Đại học Quốc gia TP.HCM vừa thông qua danh sách 6 ứng viên đủ điều kiện tham gia chương trình Giáo sư thỉnh giảng đợt 4 năm 2025. Đây là đợt tuyển chọn quy mô, quy tụ các chuyên gia quốc tế đến từ Hoa Kỳ, Đan Mạch, Canada và Cộng hòa Séc với chuyên môn trải rộng trên nhiều lĩnh vực như vật lý thiên văn, điện tử - viễn thông, công nghệ thông tin - trí tuệ nhân tạo, kỹ thuật hóa học, khoa học vật liệu tiên tiến và nhân học xã hội.

Nhiều ứng viên hiện đang công tác tại các trường đại học và viện nghiên cứu danh tiếng thế giới như Viện Công nghệ California (Caltech), IBM Research, Đại học Texas (Hoa Kỳ), Đại học Queen’s (Canada), Đại học Palacký Olomouc (Cộng hòa Séc) và Đại học Aalborg (Đan Mạch).

Trong số đó, đáng chú ý có Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền – chuyên gia vật lý thiên văn thuộc Viện Công nghệ California (Caltech) và Phòng Thí nghiệm Sức đẩy Phản lực (JPL) của Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA). Theo kế hoạch, ông sẽ hợp tác giảng dạy và nghiên cứu với Trường Đại học Bách khoa và Trường Đại học Khoa học Tự nhiên thuộc Đại học Quốc gia TP.HCM.

Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền sinh năm 1963 tại Đà Nẵng. Sau khi tốt nghiệp THPT năm 1981, ông sang Mỹ định cư ở tuổi 18. Tại đây, ông theo học ngành Vật lý tại Đại học California, Berkeley, sau đó tiếp tục lấy bằng tiến sĩ tại Đại học Princeton năm 1993, với chuyên ngành nghiên cứu bức xạ nền vũ trụ. Sau thời gian làm nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Đại học Chicago, ông giảng dạy tại Đại học Carnegie Mellon trước khi gia nhập Phòng Thí nghiệm Sức đẩy Phản lực của NASA, nơi ông đảm nhận vai trò nhà khoa học nghiên cứu chuyên sâu về vật lý thiên văn.

Năm 1992, Tiến sĩ Hiền bắt đầu công tác nghiên cứu tại Nam Cực, tập trung vào việc khảo sát bức xạ nền vũ trụ. Trong hành trình này, khi nhìn thấy cờ của các quốc gia lớn tung bay giữa nền trời trắng xóa, ông đã ấp ủ ý định mang quốc kỳ Việt Nam đến nơi cực Nam của Trái đất. Hai năm sau, năm 1994, trong chuyến trở lại Nam Cực kéo dài gần một năm, ông đã tự tay khâu lá cờ đỏ sao vàng rộng 4m² và cắm quốc kỳ Việt Nam giữa Cục Chào đón tại châu Nam Cực, bên cạnh cờ của Mỹ, Nga, Anh, Pháp, Đức, Nhật, Úc, New Zealand, Chile, Argentina và Nam Phi.

Cũng trong năm đó, ông chứng kiến một trong những sự kiện hiếm hoi nhất trong lịch sử thiên văn – sao chổi Shoemaker-Levy 9 va chạm với sao Mộc vào tháng 7/1994. Khi ấy, ông là người phụ trách khoa học tại Trạm Amundsen–Scott, nơi có 27 nhà khoa học và kỹ sư Mỹ làm việc.

Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền còn là nhà khoa học gốc Việt duy nhất tham gia chương trình phóng hai đài thiên văn không gian lớn nhất của Cơ quan Không gian Vũ trụ châu Âu (ESA) hợp tác với NASA – Planck và Herschel.

Dù đã định cư và làm việc tại Mỹ, ông vẫn luôn hướng lòng về quê hương. Năm 2010, ông trở về Việt Nam giảng dạy chương trình Vật lý tiên tiến tại Đại học Sư phạm Huế. Kể từ đó, dù bận rộn, ông vẫn đều đặn dành thời gian mỗi năm để giảng dạy tại Huế, Quy Nhơn và nhiều địa phương khác. Ông cũng tích cực hợp tác với các nhà khoa học trong nước nhằm xây dựng hệ thống kính viễn vọng hiện đại phục vụ nghiên cứu thiên văn tại Việt Nam.

Năm 2016, ông cùng một số nhà khoa học người Việt ở nước ngoài tổ chức hội thảo Vật lý thiên văn tại Trung tâm Quốc tế Khoa học và Giáo dục Liên ngành (ICISE) ở Bình Định. Sự kiện này thu hút sự tham dự của đông đảo chuyên gia quốc tế đến từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan… và nhận được sự ủng hộ lớn từ cộng đồng khoa học.

Từ thành công đó, Tiến sĩ Hiền cùng các cộng sự đã đề xuất thành lập nhóm Vật lý thiên văn tại Việt Nam. Với uy tín và tâm huyết của ông cùng vợ chồng Giáo sư Trần Thanh Vân – Lê Kim Ngọc, nhóm nghiên cứu đã nhận được tài trợ từ Quỹ Simons (Mỹ) để chính thức thành lập Nhóm Vật lý Thiên văn SAGI.

Đến năm 2022, Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền tuyên bố khởi động nhóm SAGI tại ICISE với sự tài trợ của Quỹ Simons. Sự kiện quy tụ lãnh đạo Bộ Khoa học và Công nghệ, UBND tỉnh Bình Định, Hội Khoa học Gặp gỡ Việt Nam cùng các tổ chức quốc tế như Viện Nghiên cứu Flatiron (Đại học California Santa Cruz, Mỹ), Viện Nghiên cứu Vật lý Thiên văn Pháp (IAP, France), Tổ chức RIKEN (Nhật Bản) và gần 100 nhà khoa học, sinh viên xuất sắc trong lĩnh vực vật lý trên cả nước.

Với bề dày thành tích nghiên cứu và những đóng góp bền bỉ cho khoa học, Tiến sĩ Nguyễn Trọng Hiền không chỉ là niềm tự hào của cộng đồng trí thức Việt Nam ở nước ngoài, mà còn là cầu nối quý giá đưa tri thức và tinh thần khoa học thế giới về với Việt Nam.

Ảnh: Sưu tầm