Xếp hàng tại siêu thị hàng tiếng đồng hồ để mua gạo, chuyện gì xảy ra?
Tại Atami, Nhật Bản, một cặp vợ chồng lớn tuổi rời cửa hàng nông sản tay trắng vì gạo trợ giá đã hết sạch khi họ vừa đến lượt. “Chúng tôi hỏi khi nào có đợt bán tiếp. Nhân viên chỉ lắc đầu: Họ không biết”, người chồng kể.
Tại một cửa hàng hợp tác xã nông sản ở thị trấn ven biển Atami, cách Tokyo không xa, toàn bộ lượng gạo trợ giá vừa mở bán đã "hết sạch" chỉ trong vài phút. "Chỗ này chắc chỉ đủ ăn trong hai tuần", ông Yujiro Osaki, 46 tuổi, nói sau khi mua được một túi gạo 3kg rẻ hơn vài trăm yên so với siêu thị. “Thật không thể tin nổi Nhật Bản lại rơi vào tình cảnh này”, ông cảm thán.
Tình trạng người dân xếp hàng dài để mua gạo không còn là hiện tượng lạ khi giá thực phẩm leo thang chóng mặt, phá vỡ quãng thời gian dài giá cả ổn định. Khủng hoảng gạo đã trở thành một vấn đề kinh tế – chính trị lớn, đè nặng lên chính quyền Thủ tướng Shigeru Ishiba, đặc biệt trong bối cảnh bầu cử Thượng viện sẽ diễn ra vào tháng 7.
Giá trung bình một bao gạo 60kg thu hoạch năm 2024 hiện đạt mức 26.400 yên (hơn 4,7 triệu đồng) – cao nhất từ trước đến nay. Dù Nhật Bản chưa thực sự cạn kiệt nguồn cung, nhưng nước này vẫn chưa hồi phục sau vụ mùa kém năm 2023, trùng hợp với thời điểm kết thúc giai đoạn giảm phát kéo dài và các nhà bán lẻ bắt đầu dễ dàng tăng giá hơn.
Ngoài ra, một số người dân đã bắt đầu tích trữ gạo, trong khi các thương lái cố tình giữ hàng lại, không đưa ra thị trường. Trước tình hình đó, Chính phủ Nhật Bản đã lần đầu tiên xả kho dự trữ gạo quốc gia mà không phải do thiên tai. Khi một phần lượng gạo này được bán ra vào cuối tuần trước, các siêu thị trên khắp cả nước chứng kiến cảnh người dân xếp hàng dài suốt nhiều giờ liền để mua gạo.
Để đối phó với cuộc khủng hoảng gạo, Thủ tướng Ishiba đã thành lập một Ủy ban đặc biệt cấp Nội các để xem xét và cải cách chính sách liên quan đến ngành lúa gạo một cách khẩn cấp. Đồng thời, ông cũng cách chức Bộ trưởng Nông nghiệp đương nhiệm và bổ nhiệm Shinjiro Koizumi – con trai của cựu Thủ tướng Junichiro Koizumi, một chính trị gia trẻ tuổi, với kỳ vọng sẽ giải quyết được tình hình căng thẳng hiện nay.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, việc bảo hộ nông dân nội địa lâu nay và hạn chế nhập khẩu gạo nước ngoài khiến giải pháp chính sách trở nên khó khăn hơn nhiều.
“Chính sách ‘set-aside’ – tức trả tiền cho nông dân để họ không trồng lúa nhằm giữ giá cao – đã tồn tại suốt nhiều thập kỷ và chỉ bị bãi bỏ vào năm 2018. Tuy nhiên, hệ quả của nó đến nay vẫn còn rất nặng nề”, ông Kazuhito Yamashita, chuyên gia thị trường gạo thuộc Viện Nghiên cứu Toàn cầu Canon, nhận định.
“Nếu Nhật Bản chuyển sang hình thức trợ giá trực tiếp như nhiều quốc gia khác, nông dân sẽ có cơ hội tích tụ ruộng đất, sản xuất quy mô lớn hơn, từ đó giảm chi phí và tăng sản lượng. Thậm chí, Nhật Bản hoàn toàn có thể trở thành quốc gia xuất khẩu gạo chất lượng cao, nếu chính sách không đi ngược hướng suốt những năm qua”, ông nói thêm.
Dù tỷ lệ nông dân còn dưới 1% dân số, giảm mạnh từ mức 4,4% vào năm 1976, lực lượng này vẫn duy trì ảnh hưởng chính trị lớn nhờ hệ thống bầu cử ưu ái khu vực nông thôn. “Trớ trêu là số lượng ít lại giúp họ dễ đạt đồng thuận chính trị”, ông Kunio Nishikawa, chuyên gia gạo tại Đại học Ibaraki cho biết. Tuy nhiên, ông cũng tin rằng chính sự suy giảm này sẽ mở ra cơ hội để cải cách toàn diện chính sách nông nghiệp.
Theo nhà phân tích Tobias Harris (Japan Foresight), việc xả kho gạo tạm thời có thể làm dịu tình hình, nhưng các chuyên gia cho rằng đây chỉ là biện pháp ngắn hạn. Các Hợp tác xã nông nghiệp – chiếm khoảng 40% thị phần tiêu thụ gạo ở Nhật – đang cạnh tranh khốc liệt với thương lái và các chuỗi nhà hàng lớn để thu mua gạo từ nông dân.
Hiện nhiều Hợp tác xã đã ký hợp đồng cố định với nông dân ở mức khoảng 26.000 yên/bao, nên khó lòng bán gạo với giá thấp hơn mà không bị lỗ.
Ở siêu thị trên khắp cả nước, giá gạo nội địa đang ở mức kỷ lục, nhiều kệ hàng gần như trống rỗng. Một số cửa hàng thậm chí treo biển khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn các loại tinh bột khác rẻ hơn như bánh mì hoặc mì gói.
Tại Atami, một cặp vợ chồng lớn tuổi rời cửa hàng nông sản tay trắng vì gạo trợ giá đã hết sạch khi họ vừa đến lượt. “Chúng tôi hỏi khi nào có đợt bán tiếp. Nhân viên chỉ lắc đầu: Họ không biết”, người chồng kể.
Tham khảo FT
