AI đang khiến con người lười tư duy

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang len lỏi vào mọi mặt của đời sống, từ công việc, giáo dục cho đến các mối quan hệ xã hội. Tuy mang đến hiệu suất vượt trội và sự tiện lợi rõ rệt, nhưng AI cũng khiến nhiều chuyên gia công nghệ, trong đó có Giáo sư Vinton Cerf – “cha đẻ của Internet” – không khỏi lo ngại. Ông cho rằng nếu con người tiếp tục lạm dụng AI như hiện nay, chúng ta có thể dần đánh mất những năng lực thiết yếu như tư duy độc lập, khả năng phản biện và cảm xúc nhân văn.

Theo Giáo sư Cerf, vấn đề không nằm ở bản thân công nghệ mà ở cách chúng ta sử dụng nó. Khi để AI thay mình viết nội dung, đưa ra quyết định hay giải quyết công việc hằng ngày, con người dễ rơi vào trạng thái thụ động, chỉ làm theo máy móc mà không còn kiểm chứng hay suy nghĩ sâu sắc. Mức độ lệ thuộc này, nếu kéo dài, không chỉ làm giảm năng lực nhận thức mà còn ảnh hưởng đến kỹ năng giao tiếp, sự thấu cảm và cả đạo đức xã hội – những giá trị tạo nên bản sắc con người.

Theo Giáo sư Cerf, vấn đề không nằm ở bản thân công nghệ mà ở cách chúng ta sử dụng nó. Ảnh: Internet

Đồng tình với ông Cerf, nhiều chuyên gia cảnh báo rằng việc để AI dẫn dắt quá nhiều khía cạnh trong cuộc sống có thể làm suy yếu khả năng tư duy phản biện và xử lý vấn đề của con người. Nếu không kiểm soát sớm, con người rất có thể sẽ đánh mất vai trò làm chủ công nghệ và trở thành người bị công nghệ chi phối – điều mà chính chúng ta từng đặt ra như một viễn cảnh cần phải tránh từ những ngày đầu AI xuất hiện.

Minh bạch và trách nhiệm: nền tảng cho sự phát triển bền vững của AI

Không dừng lại ở cảnh báo về sự lệ thuộc, Giáo sư Cerf còn nhấn mạnh đến yêu cầu cấp thiết về tính minh bạch trong thiết kế và vận hành các hệ thống AI hiện đại, đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM). Ông cho rằng, người dùng cần có quyền truy xuất và hiểu rõ vì sao AI đưa ra một kết quả nhất định. Điều này đòi hỏi các công ty phát triển phải xây dựng cơ chế “dấu vết kiểm toán”, cho phép kiểm tra và lý giải từng quyết định mà hệ thống đã thực hiện.

Minh bạch không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là trách nhiệm đạo đức. Các nhà phát triển AI không thể chỉ theo đuổi tốc độ và lợi nhuận mà bỏ qua những tác động lâu dài đến con người và xã hội. Theo ông Cerf, AI chỉ nên đóng vai trò hỗ trợ, không phải thay thế, và mọi hệ thống thông minh cần được phát triển với tinh thần trách nhiệm và sự kiểm soát của con người.

Người dùng cần có quyền truy xuất và hiểu rõ vì sao AI đưa ra một kết quả nhất định. Ảnh minh họa

Khi AI trở nên “tự chủ”: con dao hai lưỡi của công nghệ

Một đặc điểm nổi bật của AI thế hệ mới là khả năng học hỏi, thích nghi và tự ra quyết định mà không cần sự can thiệp liên tục từ con người. Mặc dù điều này giúp tăng hiệu suất làm việc, nhưng nó cũng mang đến nguy cơ mất kiểm soát nếu hệ thống hoạt động sai lệch hoặc bị lợi dụng cho mục đích tiêu cực.

Giáo sư Cerf cảnh báo rằng nếu con người đặt niềm tin tuyệt đối vào AI và để nó thay mình quyết định mọi thứ, thì chính chúng ta sẽ mất đi quyền tự chủ, khả năng đánh giá và trách nhiệm cá nhân. Khi đó, AI không còn là công cụ mà trở thành người “cầm lái” thay cho chúng ta trong nhiều khía cạnh cuộc sống, kéo theo những hệ lụy khôn lường về đạo đức và xã hội.

Sự phụ thuộc vào AI có thể làm gia tăng bất bình đẳng xã hội

Không chỉ ảnh hưởng đến từng cá nhân, AI còn có thể làm trầm trọng thêm khoảng cách giàu nghèo và sự bất công trong xã hội nếu không được kiểm soát đúng cách. Những người có kiến thức, quyền lực và công nghệ trong tay sẽ dễ dàng tận dụng AI để củng cố vị thế của mình, trong khi phần lớn còn lại – những người không hiểu, không có quyền tiếp cận hoặc không đủ kỹ năng sử dụng AI – sẽ bị gạt ra ngoài cuộc chơi.

Theo các chuyên gia, để giảm thiểu nguy cơ này, cần đầu tư mạnh mẽ vào giáo dục kỹ thuật số, trang bị kỹ năng tư duy phản biện và nâng cao nhận thức đạo đức cho cộng đồng. Con người cần được chuẩn bị đầy đủ để không chỉ sử dụng AI một cách hiệu quả mà còn biết cách giám sát và đặt câu hỏi đúng lúc.

Giữ bản sắc con người trong thế giới số

Thông điệp chung mà Giáo sư Vinton Cerf và các chuyên gia công nghệ gửi gắm là: AI nên phục vụ con người, chứ không dẫn dắt con người. Dù công nghệ có tiến xa đến đâu, thì sáng tạo, cảm xúc, sự thấu cảm và khả năng lựa chọn vẫn là những phẩm chất riêng biệt của con người – và cần được giữ gìn như cốt lõi của một xã hội văn minh.

Khi AI càng thông minh, trách nhiệm của con người trong việc sử dụng nó một cách có ý thức cũng cần được nâng cao. Không để AI quyết định thay tất cả, mà phải biết khi nào nên nói “không”, khi nào cần can thiệp, và quan trọng nhất là không quên rằng mình mới là người chủ thực sự của công nghệ.

>> ChatGPT, Gemini hay Deepseek không ‘hiểu’ bạn đâu, sự thật là nó chỉ đang bắt chước chúng ta mà thôi