Bác sĩ cảnh báo 'bát nháo' tầm soát ung thư - tốn tiền gây hoảng sợ

Dưới đây là quan điểm, thông tin tư vấn từ bác sĩ Nguyễn Triệu Vũ, Trưởng khoa Ung bướu, Bệnh viện TP Thủ Đức (TP.HCM), Thành viên Hội Ung bướu Nội khoa châu Âu (ESMO), về việc tầm soát ung thư:

Tôi gặp khá nhiều người đã tầm soátung thưvà có kết quả sai lệch. Một bệnh nhân lớn tuổi, gia đình có điều kiện nên hầu như tháng nào cũng đến một bệnh viện để khám sức khỏe tổng quát và tầm soát ung thư. Tuy nhiên, khi phát hiện ung thư gan, bệnh đã ở giai đoạn cuối.

Một trường hợp khác là phụ nữ ngoài 30 tuổi đi tầm soát ung thư vú. Cô ấy được cho chụp nhũ ảnh, trên phim có một nốt mờ nhỏ nên vô cùng hoảng sợ. Tôi phải trấn an rất nhiều và hẹn bệnh nhân tái khám 6 tháng sau.

Tình huống này có thể xem là sự cố do bác sĩ gây ra vì nhũ ảnh không nên chỉ định cho phụ nữ dưới 40 tuổi, nhất là dưới 35 tuổi, trừ những trường hợp đặc biệt. Lý do là mô vú người trẻ rất dày khiến cho nhũ ảnh thiếu chính xác. Đồng thời, chụp X-quang tuyến vú trên người trẻ sẽ khiến mô vú hấp thu tia X và là yếu tố nguy cơ gây ung thư vú.

Tình trạng “bát nháo” tầm soát ung thư đã được cảnh báo rất nhiều thời gian qua. Các gói tầm soát được quảng cáo khắp nơi, không ít trong đó mang tính chất kinh doanh, thiếu khoa học và không giúp ích cho người dân.

Ví dụ, việc xét nghiệm tràn lan các chất chỉ điểm khối u trong máu như CEA, CA 125 hoặc CA 153… đều không có cơ sở khoa học. Các chất này có thể tăng trong nhiều bệnh lý khác nhau, lành tính cũng như ác tính. Vì thế, kết quả xét nghiệm có thể gây hoang mang cho người được tầm soát.

Một tình trạng khác là lạm dụng các phương tiện hình ảnh như chụp cắt lớp toàn thân để tầm soát ung thư. Việc này cũng không mang lại hiệu quả tốt và chưa được tổ chức nào khuyên dùng.

Đáng nói, các dịch vụ tầm soát ung thư có đủ các mức giá, chênh lệch rất lớn, có người cho rằng giá càng cao thì tầm soát càng hiệu quả. Điều này không đúng, muốn hiệu quả thì phải làm đúng.

Tầm soát ung thư đúng hướng, đúng cách sẽ giúp giảm tỷ lệ tử vong, giảm nguy cơ biến chứng và tăng hiệu quả điều trị cho người bệnh. Mặt trái của tầm soát là dương tính giả (người không bệnh thành có bệnh, gây hoang mang, sợ hãi), âm tính giả (không phát hiện ra bệnh nên chủ quan) hoặc điều trị quá mức.

Tầm soát không chỉ là xét nghiệm. Điều quan trọng là sau khi tầm soát, phát hiện bất thường, người dân phải được tư vấn các bước tiếp theo. Đó là một quá trình. Ví dụ, khi phết tế bào cổ tử cung mà có nghi ngờ, nhân viên y tế sẽ hướng dẫn người bệnh hướng điều trị, cách theo dõi mà không gây ra hoảng sợ.

Ung thư hiện nay có thể xem là một đại dịch. Những loại ung thư có thể tầm soát hiệu quả gồm ung thư cổ tử cung, vú, đại tràng, phổi… Tuy nhiên, để tiến hành tầm soát trên diện rộng thì phải tùy vào đặc điểm bệnh tật, phương tiện, cơ sở hạ tầng của mỗi quốc gia.

Ví dụ, ung thư tiền liệt tuyến là loại ung thư hàng đầu tại Mỹ và châu Âu nhưng ít gặp ở nước ta. Nếu áp dụng chương trình tầm soát ung thư này ở Việt Nam có thể không đạt hiệu quả.

Ngoài ra, còn có tình trạng tầm soát sai hướng, điển hình là siêu âm bướu cổ để tầm soát ung thư tuyến giáp. Kinh nghiệm từ Hàn Quốc cho thấy sau 15 năm thực hiện tầm soát bằng siêu âm cổ, tỷ lệ phát hiện ung thư tuyến giáp tăng 15 lần nhưng tỷ lệ tử vong do bệnh này không đổi.

Điều này có nghĩa là rất nhiều bệnh nhân đã bị chẩn đoán và điều trị không cần thiết, gây tốn kém và không mang lại lợi ích. Hiện không có bất kỳ hiệp hội y khoa nào khuyên nên tầm soát ung thư giáp bằng siêu âm.

Đối với ung thư vú, nếu muốn tầm soát đúng chuẩn, chúng ta phải có siêu âm vú và máy X-quang tuyến vú, đội ngũ kỹ thuật viên, bác sĩ chuyên khoa chẩn đoán hình ảnh, bác sĩ chuyên khoa ung bướu, giải phẫu bệnh để khi phát hiện bất thường sẽ tiếp tục xử trí.

Yêu cầu có đầy đủ ê-kíp và phương tiện như vậy không phải địa phương nào cũng làm được nếu tầm soát trên diện rộng. Theo tôi, việc phết tế bào cổ tử cung nhằm tầm soát ung thư cổ tử cung vẫn là phương pháp dễ thực hiện và hiệu quả nhất.

Để phòng ngừa ung thư, chúng ta cần duy trì lối sống khỏe mạnh, chích ngừa viêm gan siêu vi B và virus HPV để giảm nguy cơ ung thư gan và ung thư cổ tử cung. Bạn cũng cần chú ý đến những thay đổi của cơ thể như khối u ở vú hoặc ra máu âm đạo bất thường, đại tiện ra máu… để đến bệnh viện khám sớm.

Trước thực trạng loạn tầm soát ung thư hiện nay, diều quan trọng là không lạm dụng hay quá tin tưởng vào các xét nghiệm. Hiện không có một xét nghiệm nào giúp pháp hiện chính xác tuyệt đối ung thư.