Bí mật rùng mình đằng sau siêu dự án tòa nhà chọc trời cao 279m giữa trung tâm thành phố, vốn đầu tư hơn 3.000 tỷ đồng

Ngày 12/10/1977, tập đoàn ngân hàng Citicorp khánh thành tòa nhà chọc trời mới cao nhất New York, Mỹ kể từ đầu thập niên 1930. Tòa tháp cao 279m gồm 59 tầng và có thiết kế không được tất cả mọi người "yêu thích".

Tuy nhiên, không ai có thể phủ nhận quy mô và tham vọng kỹ thuật của tòa nhà lúc bấy giờ. Nhà phê bình kiến trúc Paul Goldberger của New York Times nhận xét rằng, dù thiết kế chưa thật sự độc đáo, văn phòng mới của ngân hàng Citicorp “có lẽ sẽ mang lại nhiều niềm vui cho người dân New York hơn bất kỳ tòa nhà cao tầng nào khác trong thập kỷ này”.

Tuy nhiên, trên thực tế, nếu không nhờ hai sinh viên Đại học đã góp phần phát hiện ra một sai sót nghiêm trọng trong kỹ thuật, Citicorp Center có thể đã khiến hàng nghìn người New York thiệt mạng. Không ai trong số chủ sở hữu, người thuê hay thậm chí cả kiến trúc sư biết rằng tòa nhà trị giá 128 triệu USD (hơn 3.000 tỷ đồng) này "yếu ớt" hơn nhiều so với dự đoán.

Nếu một cơn bão khiến hệ thống ổn định của tòa nhà ngừng hoạt động, chỉ cần một luồng gió đủ mạnh cũng có thể làm cả tòa tháp đổ sập. Thực tế, loại gió mạnh đến mức đó thường xuất hiện ở New York khoảng 16 năm một lần. Khi kỹ sư của tòa nhà phát hiện ra điều này vào tháng 7/1978, mùa bão đã bước vào giai đoạn cao điểm.

Trong nhiều tháng liền, các thợ hàn phải âm thầm gia cố tòa nhà vào ban đêm. Đúng lúc đó, báo chí New York lại đang đình công, nên hầu như không ai trong công chúng biết rằng thành phố đã thoát khỏi một thảm họa khủng khiếp trong gang tấc. Mãi đến giữa thập niên 1990, sự thật này mới được tiết lộ.

Giờ đây, một cuốn sách mới mang tên “The Great Miscalculation: The Race to Save New York City’s Citicorp Tower” tái hiện toàn bộ câu chuyện, đặc biệt là về William LeMessurier, kỹ sư kết cấu, người đã tự “tố giác” chính mình sau khi nhận cảnh báo về khả năng sai sót trong tính toán.

“Tưởng tượng xem, chỉ có một người duy nhất phát hiện ra lỗ hổng nguy hiểm trong cấu trúc của tòa nhà cao thứ bảy thế giới lúc bấy giờ. Ông ấy hiểu rõ, ít nhất là trong suy nghĩ của mình, nếu công khai điều này, sự nghiệp của ông có thể sẽ sụp đổ. Nhưng đây thực sự là một cuộc chạy đua với thời gian”, tác giả Michael M. Greenburg chia sẻ qua Zoom.

Thiết kế nguy hiểm?

Điểm yếu trước gió của tòa nhà bắt nguồn từ chính thiết kế đặc biệt, mà gốc rễ lại đến từ khu đất ở Manhattan. Khi Citicorp muốn mua trọn một khu phố trung tâm để xây trụ sở mới, họ vấp phải khó khăn: Nhà thờ Luther St. Peter’s, đã tồn tại ở đó từ đầu thế kỷ 20. Vị mục sư kiên quyết không bán, vì không muốn giáo đoàn của mình phải rời bỏ Midtown East – nơi gắn bó hàng chục năm.

Cuối cùng, ông đồng ý một thỏa thuận: Nhà thờ sẽ bán tòa nhà cũ kiểu tân Gothic và cả quyền xây dựng phía trên, với điều kiện Citicorp phải xây cho họ một nhà thờ mới ngay trên góc đất cũ. Và công trình này phải hoàn toàn độc lập, cả về không gian lẫn kiến trúc với tòa tháp ngân hàng.

Với kiến trúc sư Hugh Stubbins, người chưa từng thiết kế cao ốc ở New York, đây là bài toán hóc búa. Ông tìm đến kỹ sư kết cấu William LeMessurier để hỏi: Liệu có thể làm cho tòa nhà vừa tránh được góc đất dành cho nhà thờ, vừa tạo ra một khoảng trống thoáng đãng cho người đi lại ở tầng dưới hay không.

Trong một bữa trưa, khi phác thảo ý tưởng trên khăn giấy, LeMessurier nghĩ ra một giải pháp táo bạo: Xây tòa nhà chọc trời “đứng” trên bốn cột chống.

Nhưng thay vì đặt cột ở bốn góc như bình thường, ông lại đặt chúng ở giữa bốn cạnh của tòa nhà. Điều này khiến công trình tiềm ẩn nguy cơ mất ổn định. Tác giả Greenburg so sánh: “Hãy tưởng tượng một cái ghế, nhưng bốn chân lại nằm giữa cạnh chứ không ở góc. Giờ hãy đặt thêm 59 tầng nhà lên trên cái ghế đó, bạn sẽ thấy sự phức tạp”.

Để khắc phục, LeMessurier thiết kế hệ giằng thép hình chữ V chạy dọc bên ngoài như một bộ khung xương, chia tòa nhà thành sáu khối độc lập, giúp phân tán lực gió và sức nặng xuống các cột, rồi truyền vào nền đá gốc sâu 15 mét. Ngoài ra, ông còn lắp thêm một khối bê tông khổng lồ nặng 400 tấn, đặt trên lớp dầu trượt gần đỉnh tháp. Khối này hoạt động như một “quả đối trọng”, di chuyển ngược chiều khi tòa nhà lắc lư, giúp giảm bớt rung lắc khi có gió mạnh.

Năm 1974, công trình khởi công. Ba năm sau, tòa tháp hoàn thành và nhanh chóng đưa sự nghiệp LeMessurier lên tầm cao mới. Nhưng rồi một cú điện thoại đã thay đổi tất cả.

Cuộc gọi định mệnh

Năm 1977, khi Citicorp Center vừa khánh thành, Diane Hartley – sinh viên kỹ thuật tại Đại học Princeton – đã chọn tòa tháp này làm đề tài luận văn. Trong quá trình làm bài, cô phát hiện một điều bất thường: Gió thổi chéo (theo đường chéo tòa nhà) tạo ra lực tác động cao hơn tới 42% so với gió thổi trực diện vào một mặt. Thế nhưng, những số liệu mà cô được cung cấp lại không hề tính đến yếu tố này.

Hartley gọi điện cho văn phòng LeMessurier. Một kỹ sư trấn an cô rằng tòa nhà đủ vững. Vội vã nộp luận văn, Hartley chỉ ghi chú lại rồi bỏ qua. Mãi đến thập niên 1990, khi xem một phim tài liệu, cô mới biết mình có thể là “sinh viên bí ẩn” đã khơi nguồn phát hiện.

Một sinh viên khác, Lee DeCarolis (Viện Công nghệ New Jersey), sau này cũng khẳng định từng trực tiếp gọi báo nghi ngờ. Nhưng LeMessurier qua đời năm 2007, để lại nhiều mâu thuẫn trong ký ức. Greenburg kết luận: “Dù không ai khẳng định mình là người duy nhất, cả hai đều đã góp phần quan trọng mở ra sự thật”.

“Tòa nhà này gặp rắc rối lớn”

Khi kiểm tra lại các phép tính, LeMessurier nhận ra hệ giằng chữ V của Citicorp đặc biệt yếu khi gặp gió thổi chéo. Ban đầu ông vẫn nghĩ tòa tháp đủ an toàn. Nhưng rồi ông phát hiện một sự thật đáng sợ: Các mối nối giằng không được hàn như thiết kế, mà chỉ được bắt bu-lông để tiết kiệm thời gian và chi phí.

Theo bản vẽ, mỗi mối nối cần 14 bu-lông. Nhưng thực tế, chúng chỉ có 4 bu-lông. Điều này đồng nghĩa: Chỉ cần một mối nối hỏng, cả tòa nhà sẽ sụp đổ theo hiệu ứng dây chuyền.

LeMessurier tính toán: Nếu gặp gió cực mạnh, khả năng sập là 1 lần trong 50 năm. Nhưng nếu lúc đó mất điện, hệ thống đối trọng ngừng hoạt động, nguy cơ tăng lên thành 1 lần trong 16 năm. Ông kết luận: “Chắc chắn 100% tòa nhà sẽ sập trước khi thế kỷ này kết thúc…Và khi sập, nó sẽ sập bất ngờ, không có cảnh báo, hàng nghìn người sẽ thiệt mạng”.

Đứng trước sự thật khủng khiếp, LeMessurier cân nhắc đến cả cái chết, nhưng cuối cùng quyết định công khai sai sót của mình. Ông báo cho đồng nghiệp, ngân hàng, đồng thời đề xuất giải pháp: Hàn thêm các tấm thép gia cố mối nối.

Kế hoạch ứng phó được triển khai trong bí mật: Thuê công ty dự báo bão riêng, lắp cảm biến đo rung lắc, soạn kế hoạch sơ tán khẩn cấp. Khi bão Ella tiến gần New York, tất cả nín thở - nhưng may mắn thay nó đổi hướng.

Trong hai tháng, thợ hàn làm việc thâu đêm. Công chúng không hề biết. Cuộc khủng hoảng chỉ lộ ra năm 1995, khi The New Yorker đăng bài điều tra của Joseph Morgenstern. Sau tất cả, câu chuyện Citicorp Center trở thành bài học kinh điển về đạo đức nghề nghiệp trong kỹ thuật.

Tham khảo CNN