Cách Hà Nội hơn 100km, có ngôi làng cổ được hình thành từ thời vua Lý, sở hữu 'báu vật xanh' nghìn năm tuổi

Nét trầm mặc của hồn quê Bắc Bộ

Cách Hà Nội hơn 100km, làng cổ Dịch Diệp (Nam Định cũ) vẫn giữ được vẻ đẹp nguyên sơ của một làng quê Bắc Bộ truyền thống.

Làng cổ Dịch Diệp được hình thành vào đầu thế kỷ XI, dưới triều vua Lý Thái Tổ, lúc bấy giờ làng có tên là Dịch Diệp Trang. Đây là vùng đất thuộc hạ lưu sông Hồng, xưa thuộc huyện Tây Chân của Trấn Sơn Nam, sau là Phủ Thiên Trường.

Trải qua gần 10 thế kỷ, ngôi làng này vẫn giữ nguyên tên gọi, trở thành một phần của xã Ninh Giang, tỉnh Ninh Bình ngày nay.

Ngay từ con đường dẫn vào làng, du khách có thể cảm nhận rõ không khí làng quê Bắc Bộ xưa với cây đa, giếng nước, mái đình, đền miếu, chùa cổ. Giữa nhịp sống hiện đại, không gian ấy vẫn vẹn nguyên sự yên bình, khiến Dịch Diệp trở thành một vùng ký ức sống hiếm hoi còn sót lại tại Ninh Bình.

Nơi đây được quy hoạch theo phong cách truyền thống của làng Việt cổ, hài hòa giữa kiến trúc và thiên nhiên. Làng Dịch Diệp có dáng dấp như một con thuyền, với cổng Nam là mũi thuyền và cổng Tây là đuôi thuyền, biểu tượng cho sự thuận lợi, thịnh vượng của làng quê vùng hạ lưu.

Những ngôi nhà cấp bốn bằng gỗ, tường gạch, mái ngói mũi nằm ẩn hiện dưới tán cây cổ thụ rợp bóng, tạo nên khung cảnh trầm mặc, rêu phong mà gần gũi.

Nằm giữa không gian cổ kính trầm mặc, nổi bật nhất là cây bồ đề cổ thụ được ví như “báu vật xanh” của làng Dịch Diệp. Cây cao hơn 20m, thân to đến mức 5 người lớn ôm mới xuể, xung quanh tỏa ra những rễ lớn chằng chịt, có rễ to tới 40cm cắm sâu xuống lòng đất. Dáng cây bề thế, cành tán xòe rộng như bàn tay vươn ra che chở cho dân làng.

Tán cây là nơi người dân thường ngồi nghỉ ngơi, trò chuyện trong những buổi trưa hè. Cây bồ đề không chỉ là biểu tượng của sức sống, mà còn là chứng nhân lịch sử gắn liền với bao thế hệ người dân Dịch Diệp.

Với những giá trị gắn liền với lịch sử, tháng 4/2021, cây bồ đề cổ thụ ở làng Dịch Diệp đã chính thức được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam trao quyết định công nhận là Cây Di sản Việt Nam.

Dấu ấn thời gian qua từng mái ngói, cổng làng

Điểm nhấn đặc biệt khiến Dịch Diệp khác biệt với nhiều làng cổ khác chính là hệ thống cổng làng và cổng nhà cổ vẫn được bảo tồn gần như nguyên vẹn. Toàn làng hiện còn 6 cổng nhà cổ, 1 cổng làng cổ, 2 ngôi nhà gỗ hàng trăm năm tuổi, 3 giếng nước và một cây cầu cuốn bằng đá xây dựng từ năm 1864.

Cổng làng Dịch Diệp hướng về phía Nam, nối liền với cây cầu cuốn bắc qua sông. Cầu được xây bằng đá xanh, có mái vòm cổ kính, dù hơn 150 năm trôi qua, cây cầu vẫn giữ nguyên kiến trúc. Cổng làng và cầu cuốn tạo nên điểm nhấn hài hòa, vừa mộc mạc, vừa uy nghi giữa khung cảnh đồng quê Bắc Bộ.

Dù thời gian đã phủ bóng rêu phong lên từng ngôi nhà cổ nhưng những đường nét kiến trúc tinh tế vẫn in hằn dấu ấn thời gian. Các cổng nhà trong làng chủ yếu được xây theo kiểu vòm cuốn parabol, mái lợp ngói, hai trụ đứng vững chắc được đắp vẽ tinh xảo.

Trên mặt cổng thường có chữ Hán hoặc đại tự thể hiện triết lý sống, gia phong của chủ nhà. Tùy địa thế mà mỗi nhà có quy mô và kiểu dáng khác nhau, song, mọi cổng nhà đều có chung một nét mềm mại, uốn lượn tạo cảm giác trang nhã và bình yên cho ngôi làng.

Không chỉ kiến trúc, 3 giếng cổ vẫn được bảo tồn nguyên vẹn và đầy nước quanh năm, được người dân coi như mạch nguồn của làng, là minh chứng cho sự trù phú và bền vững của vùng đất ven sông này từ xưa đến nay.

Ngày nay, trong công cuộc đổi mới của đất nước, làng Dịch Diệp vẫn giữ được hồn cốt của làng Việt cổ. Người dân nơi đây vẫn bảo tồn đình, chùa, giếng cổ và gìn giữ phong tục truyền thống. Những giá trị văn hóa, tín ngưỡng, kiến trúc xưa được bảo tồn và truyền lại cho thế hệ trẻ như một phần máu thịt của quê hương.

Du khách đến Dịch Diệp không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh sắc cổ kính, mà còn cảm nhận được sự thanh bình, chậm rãi, điều hiếm thấy trong nhịp sống hiện đại. Dưới bóng cây bồ đề ngàn tuổi, giữa những mái ngói rêu phong, tiếng gió xào xạc và tiếng chuông chùa ngân vang, Dịch Diệp trở thành điểm “chữa lành” cho tâm hồn, nơi mỗi người tìm lại được chút tĩnh lặng, an yên của miền quê Bắc Bộ xưa.

Không ồn ào hay phô trương, làng cổ Dịch Diệp lặng lẽ lưu giữ những giá trị văn hóa, lịch sử và kiến trúc đặc sắc của đồng bằng Bắc Bộ. Giữa vòng xoáy đô thị hóa, ngôi làng nghìn năm tuổi ấy vẫn đứng vững, như một chứng nhân lặng lẽ giữa dòng chảy của thời gian, nơi hồn quê Việt được gìn giữ nguyên vẹn qua từng viên gạch, mái ngói và tán cây cổ thụ xanh ngời.