Cặp vợ chồng duy nhất được phong NSND đợt đầu tiên: Người là diễn viên gạo cội, người sáng lập nền Kịch nói tại Việt Nam
Hai NSND có vai trò vô cùng quan trọng với nền nghệ thuật nước nhà.
Nhà thơ Thế Lữ và nghệ sĩ Song Kim là cặp vợ chồng tài năng nổi tiếng trong làng văn học nghệ thuật Việt Nam. Họ không chỉ ghi dấu ấn bằng những cống hiến nghệ thuật mà còn đi vào lịch sử khi cùng được phong tặng danh hiệu NSND ngay trong đợt đầu tiên.
Người sáng lập ra nền Kịch nói tại Việt Nam
NSND Thế Lữ (1907 - 1989), tên thật là Nguyễn Đình Lễ (sau đó đổi thành Nguyễn Thứ Lễ), sinh ra tại ấp Thái Hà, Hà Nội. Tuy nhiên, ông đã trải qua thời thơ ấu ở Lạng Sơn, vùng đất gợi cảm hứng mạnh mẽ cho những sáng tác nổi tiếng về rừng già, trong đó có truyện đường rừng và bài thơ “Nhớ rừng”. Sau khi người anh trai qua đời, Thế Lữ trở về Hải Phòng sống với mẹ.
Năm 1929, ông thi đỗ dự thính vào Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương nhưng chỉ theo học trong một năm. Trong thời gian sinh sống tại Hà Nội, ông kết giao với nhiều văn nghệ sĩ và bắt đầu sáng tác, gửi bài đến Nhà xuất bản Tân Dân dưới bút danh "Đào Thị Tô cùng viết với Thế Lữ".
Vào tháng 3/1934, Thế Lữ chính thức gia nhập Tự Lực văn đoàn, tích cực hoạt động gần một thập kỷ và để lại nhiều tác phẩm văn học giá trị. Năm 1937 đánh dấu bước chuyển của ông sang lĩnh vực sân khấu kịch nói. Cùng với Lan Sơn và Lê Đại Thanh, ông thành lập nhóm kịch Thế Lữ tại Hải Phòng, chuyên dàn dựng các vở của Vi Huyền Đắc.
Trước đó một năm, ông cùng một số nghệ sĩ khác thành lập ban kịch Tinh Hoa, tuy nhiên ban này nhanh chóng tan rã sau khi báo Tinh Hoa ngừng hoạt động. Thế Lữ sau đó quay trở lại Hải Phòng để tiếp tục phát triển đoàn kịch của riêng mình.
Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Thế Lữ tích cực tham gia hoạt động cách mạng và đề xuất nhiều ý tưởng phát triển sân khấu Việt Nam. Năm 1946, tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc, ông trình bày bản báo cáo về kế hoạch xây dựng nền tân kịch. Đến năm 1948, ông được bầu làm Ủy viên Ban Chấp hành Hội Văn nghệ Việt Nam, đồng thời giữ cương vị trưởng Đoàn Sân khấu Việt Nam.
Năm 1949, ông gia nhập Đoàn kịch Chiến Thắng, cùng đoàn biểu diễn phục vụ bộ đội tại nhiều vùng miền. Tới năm 1952, ông được giao nhiệm vụ chỉ đạo nghệ thuật của Đoàn Văn công Nhân dân Trung ương và tiến hành nghiên cứu về nghệ thuật chèo. Sau Hiệp định Geneve, ông tiếp tục hoạt động trong lĩnh vực sân khấu, tham gia Đoàn Kịch nói Trung ương - tiền thân của Nhà hát Kịch Việt Nam.
Với những đóng góp không nhỏ cho nghệ thuật nước nhà, Thế Lữ được tôn vinh là một trong những nghệ sĩ tiên phong. Không chỉ là người mở đầu phong trào Thơ mới, ông còn là người tiên phong trong việc chuyên nghiệp hóa hoạt động biểu diễn kịch nói ở Việt Nam.
Ghi nhận những thành tựu nổi bật ấy, năm 1984, ông được phong tặng danh hiệu NSND trong đợt đầu tiên. Đến năm 2000, ông tiếp tục được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật.
Nữ diễn viên được phong NSND cùng đợt đầu tiên với chồng
Trong đợt phong tặng danh hiệu NSND đầu tiên năm 1984, bà Song Kim - người vợ thứ hai của Thế Lữ, cũng được vinh danh. Bà là một trong những nữ nghệ sĩ đầu tiên của sân khấu kịch nói Việt Nam.
NSND Song Kim (1913 - 2008), tên thật là Phạm Thị Nghĩa, có cơ duyên gặp gỡ Thế Lữ lần đầu tiên vào năm 1936 trong buổi ra mắt vở kịch “Ghen” của Đoàn Phú Tứ. Từ buổi gặp gỡ đó, Thế Lữ mời bà đảm nhận vai cô Mão trong vở “Gái không chồng” và từ đó, bà thường xuyên góp mặt trong các vở kịch do ông đạo diễn.
Vài năm sau cuộc gặp đầu tiên, họ kết hôn và sống hạnh phúc bên nhau cho đến cuối đời. Tuy không có con chung, nghệ sĩ Song Kim vẫn toàn tâm toàn ý chăm lo và nuôi dạy con riêng của chồng - đạo diễn Nguyễn Đình Nghi, như con ruột của mình.
Các vai diễn mà bà từng thể hiện đều mang màu sắc khác biệt, phản ánh rõ nét sự đa dạng về đời sống, thân phận và tính cách nhân vật. Bà từng hóa thân thành cô Mão trong vở "Gái không chồng" của Đoàn Phú Tứ, vào vai Cụ Phán Bà trong "Ông Kí Cóp" của Vi Huyền Đắc, đảm nhận nhân vật Loan trong "Đoạn tuyệt của Khái Hưng"…
Đặc biệt là vai Vú nhè trong "Cái lọ vàng" - tác phẩm do Mai Phương phóng tác từ "Lão hà tiện" của Molìere do Thế Lữ đạo diễn, cùng vai Cụ Đại Lợi trong một vở hài kịch của "Lộng Chương" do Trần Hoạt dàn dựng.
Với tài năng xuất chúng, NSND Song Kim đã có những đóng góp bền bỉ cho sân khấu kịch nói Việt Nam. Dù được nhiều người ngưỡng mộ, bà luôn giữ lối sống giản dị, khiêm nhường và hết lòng vì nghệ thuật. Khi nghỉ hưu rời Nhà hát Kịch Việt Nam, bà từng xúc động chia sẻ bằng hai câu thơ đầy tình cảm: “Kiếp sau nếu được làm người/ Tôi xin trở lại cuộc đời diễn viên”.
