Chọn nhà thầu Trung Quốc, dự án đường sắt cao tốc biến thành 'bom hẹn giờ', bị điều tra tham nhũng vì nợ nần chồng chất

Ủy ban Chống tham nhũng Indonesia (KPK) mới đây đã công bố mở cuộc điều tra về cáo buộc tham nhũng liên quan đến dự án đường sắt cao tốc (HSR) Jakarta–Bandung (Whoosh) vốn đang bị chỉ trích vì khoản nợ khổng lồ phát sinh trong quá trình xây dựng hạ tầng.

Vào tháng 10 năm 2023, Indonesia – nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á - đã khánh thành tuyến đường sắt cao tốc đầu tiên của khu vực này, nối thủ đô Jakarta với thành phố Bandung ở tỉnh Tây Java. Tuyến đường sắt còn được gọi là Whoosh (từ viết tắt của khẩu hiệu tiếng Indonesia: “Waktu Hemat, Operasi Optimal, Sistem Hebat”, nghĩa là “Tiết kiệm thời gian, Vận hành tối ưu, Hệ thống vượt trội”)

Ban đầu, dự án Whoosh được khởi công vào năm 2016 và dự kiến hoàn thành, vận hành thương mại vào năm 2019. Tuy nhiên, do vướng mắc trong giải phóng mặt bằng, thay đổi thiết kế, chi phí đội vốn, ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, cùng nhiều vấn đề kỹ thuật khác, thời hạn hoàn thành đã phải lùi lại nhiều lần. Đến tháng 10 năm 2023, tuyến tàu điện cao tốc Whoosh mới chính thức được khai trương và đưa vào hoạt động, chậm tiến độ khoảng 4 năm so với kế hoạch ban đầu.

Video trải nghiệm của hành khách trên tuyến Whoosh - tuyến tàu điện cao tốc đầu tiên của Indonesia, Đông NamÁ và Nam bán cầu - Nguồn clip: YouTube/DiscoverByRail

Dự án đường sắt tốc độ cao này có chi phí tới 7,3 tỷ USD (hơn 192.351 tỷ đồng), chủ yếu dựa vào các khoản vay từ Trung Quốc. Nhưng hiện nay, Indonesia đang gặp khó khăn trong việc hoàn trả khoản vay cực lớn khiến họ đang phải tái cơ cấu khoản nợ này.

Các phương tiện truyền thông đưa tin Trung Quốc áp mức lãi suất 2%/năm cho khoản nợ gốc. Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 và vấn đề giải phóng mặt bằng đã khiến siêu dự án đường sắt cao tốc Whoosh đội vốn thêm 1,2 tỷ USD (hơn 31.619 tỷ đồng). Trung Quốc đã áp dụng mức tính lãi suất 3,4%/năm với Indonesia cho phần chi phí phát sinh này.

Đơn vị vận hành tuyến đường sắt cao tốc Whoosh là KCIC, liên doanh giữa các tập đoàn Nhà nước Indonesia và Trung Quốc. Phía Indonesia thông qua Công ty TNHH Hợp tác các Doanh nghiệp Nhà nước Indonesia (Pilar Sinergi BUMN Indonesia – PSBI) nắm 60% cổ phần, phần còn lại thuộc về Công ty Đường sắt cao tốc Bắc Kinh Á Vạn (Beijing Yawan HSR).

Trong PSBI, Công ty Đường sắt Indonesia (Kereta Api Indonesia – KAI) sở hữu 58,53%, tiếp theo là Tập đoàn xây dựng Wijaya Karya (33,36%), nhà điều hành đường cao tốc Jasa Marga (7,08%) và công ty nông nghiệp Perkebunan I (1,03%). KCIC tự chi trả 25% chi phí xây dựng từ vốn của mình.

Tuyến tàu điện tốc độ cao Whoosh đã khiến KAI chịu áp lực tài chính nghiêm trọng. Năm 2024, PSBI ghi nhận khoản lỗ gần 4.200 tỷ rupiah (tương đương 253,1 triệu USD, xấp xỉ 6.669 tỷ đồng), trong đó KAI phải gánh lỗ khoảng 2.230 tỷ rupiah (hơn 3.540 tỷ đồng).

Lãnh đạo KAI, ông Bobby Rasyidin từng nói với các nhà lập pháp Indonesia vào tháng 8 năm nay rằng dự án Whoosh là “quả bom hẹn giờ”, đồng thời cho biết công ty này sẽ cố gắng thảo luận với Danantara để tìm giải pháp khả thi. Hiện nay, tất cả các doanh nghiệp Nhà nước Indonesia đều thuộc quyền quản lý của quỹ đầu tư quốc gia Danantara.

Theo người phát ngôn của KPK - Budi Prasetyo, vụ điều tra nghi án tham nhũng của siêu dự án đường sắt cao tốc Whoosh hiện đang ở giai đoạn điều tra sơ bộ.

“Cuộc điều tra của chúng tôi đã được tiến hành từ đầu năm nay và hiện chúng tôi vẫn đang thu thập các thông tin cần thiết để làm sáng tỏ vụ việc”, ông Budi nói với các phóng viên hôm 27/10.

Người phát ngôn của KPK cũng từ chối tiết lộ thêm chi tiết về tiến độ điều tra hoặc danh tính các nghi phạm tiềm năng.

Phản hồi trước cuộc điều tra của KPK, Thư ký công ty KCIC, bà Eva Chairunisa cho biết doanh nghiệp liên doanh giữa các tập đoàn Nhà nước Indonesia và Trung Quốc này sẽ tôn trọng tiến trình pháp lý đang diễn ra.

Theo Jakarta Post