Từ 2018, 2021, 2022, 2023 rồi đến 2025, cứ thế hàng chục năm nay, giấc mơ nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam cứ gieo rắc hi vọng rồi vụt tắt.
Ngày 24/6/2022, MSCI đã công bố kết quả phân loại thị trường định kỳ dành cho 84 thị trường chứng khoán trên thế giới trong đó Việt Nam một lần nữa lỡ hẹn với danh sách xem xét để được nâng hạng từ thị trường cận biên (frontier market) sang thị trường mới nổi (emerging market).
Đáng chú ý hơn, 9 tiêu chí định lượng về thị trường của Việt Nam bị gắn nhãn "-", tức chưa đáp ứng được yêu cầu của MSCI bao gồm:
Vì sao chứng khoán Việt Nam "tha thiết" được nâng hạng?
Nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam là bài toán đã được đưa ra cách đây hàng chục năm, mỗi năm lại nổi lên một thời gian rồi lại "chìm". Giới phân tích thì liên tục phỏng đoán, dự đoán về thời điểm thị trường chứng khoán Việt Nam được nâng hạng lên mới nổi. Từ 2018, 2021, 2022, 2023 rồi đến 2025, cứ thế hàng chục năm nay, giấc mơ nâng hạng cứ gieo rắc hi vọng rồi vụt tắt.
Suốt 1 thập kỷ qua, nhà đầu tư vẫn mơ về một giấc mơ nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam. Đến nay, đó vẫn chỉ là giấc mơ!
Tại Talkshow Phố Tài Chính (The Finance Street) trên VTV8 hồi cuối tháng 5/2022 vừa qua, ông Trần Hải Hà, Tổng Giám đốc CTCK MB (MBS) đã có những chia sẻ về câu chuyện nâng hạng thị trường của chứng khoán Việt Nam dưới góc nhìn cơ hội.
Với quan điểm của người làm nghề chứng khoán, ông Hà cho rằng: "Chúng ta sẽ có thể nâng hạng được sau hơn 2 năm nữa. Quy mô thị trường sẽ tăng ít nhất gấp đôi so với mức độ thanh khoản như hiện nay. Sau khi nâng hạng chúng ta sẽ đứng trong Top đầu, ít nhất là trong ba nước đứng đầu của ASEAN.
Theo tôi, câu chuyện nâng hạng thị trường là một câu chuyện tất yếu và sẽ xảy ra trong thì tương lai. Trong ngắn hạn, chúng ta nhìn thấy sức khỏe của nền kinh tế đã tốt hơn so với giai đoạn 10 năm và 5 năm trước đây.
Về triển vọng lợi nhuận của các doanh nghiệp niêm yết trong năm 2022 này cao hơn ít nhất khoảng 18% so với năm 2021. Do đó về mặt thị trường trong ngắn hạn, kể cả thời gian nâng hạng kéo dài, tôi cho rằng thị trường vẫn tốt và rất nhiều cơ hội đầu tư".
Theo ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc FiinGroup, nâng hạng thị trường là tiến trình tất yếu trong sự phát triển và hội nhập của thị trường chứng khoán về dài hạn.
Hiện, quy mô vốn mà các quỹ có thể phân bổ cho các thị trường cận biên chỉ khoảng 95 tỷ USD, còn quy mô vốn dành cho các thị trường mới nổi đang vào khoảng 6.800 tỷ USD.
Như vậy, nếu được nâng hạng lên thị trường mới nổi (Emerging Markets), Việt Nam cũng có thể đón nhận tới hàng chục, thậm chí hàng trăm tỷ USD đổ vào thị trường. Chỉ cần 1% số này thì thị trường đã có 68 tỷ USD.
Thêm vào đó, thông thường dòng tiền sẽ vào thị trường trước khi công bố nâng hạng, giống như các thực trạng đã diễn ra ở Pakistan, ở Ả Rập Xê Út hay Kuwait.
Ngoài ra, việc nâng hạng không chỉ phục vụ nhà đầu tư nước ngoài, mà chúng ta còn phục vụ chính 5,2 triệu tài khoản nhà đầu tư chứng khoán Việt Nam, để phục vụ chính thị trường nội địa này và nhu cầu vốn đầu tư cũng còn rất nhiều.
Nếu nhìn vào Qatar, Pakistan có thể thấy mặt bằng định giá sau khi nâng hạng thường gấp rưỡi hoặc gấp đôi, kể cả về mặt chỉ số lẫn thanh khoản lẫn valuation, tức là tính theo P/E. Dù vậy, cũng còn tùy thuộc vào câu chuyện của Việt Nam.
Ông Thuân nhấn mạnh, hiện tại quy mô vốn hóa thị chứng khoán Việt Nam không thua kém gì so với các nước trong khu vực ASEAN mà còn có có thể nằm trong phân hạng thị trường mới nổi theo tiêu chuẩn của MSCI.
"Nếu xét về chất lượng thị trường cũng không kém về số lượng doanh nghiệp và rất nhiều các tiêu chí khác về quy mô. Việc nâng hạng giống như việc chúng ta đưa hàng hóa của Việt Nam lên một siêu thị trên thế giới để nhà đầu tư có thể một cách thoải mái phân bổ tiền vào. Dù có một số điểm cần phải cải thiện nhưng về cơ bản do ý chí của chúng ta nhiều hơn và với sự chỉ đạo của Chính phủ, Việt Nam sẽ sớm thực hiện được mục tiêu nâng hạng thị trường", vị chuyên gia đánh giá.
Sau cùng, ông Thuân khẳng định không phải tất cả đều có lợi khi nâng hạ. Ví dụ, để nâng hạng, các tổ chức như MSCI sẽ yêu cầu việc tự do hối đoái, tỷ giá dịch chuyển vốn thì mình sẽ chấp nhận đến đâu? Những dòng vốn mà nhanh vào thì nó cũng gây xáo trộn cho thị trường tiền tệ, thị trường tỷ giá.
1 thập kỷ xây móng công trình
Gần đây nhiều nhà chức trách cùng nhiều nhà đầu tư tổ chức, cá nhân cùng các chuyên gia nói nhiều về việc nâng hạng thị trường chứng khoán từ thị trường cận biên sang thị trường mới nổi. Tuy nhiên, đây là câu chuyện không mới, từng được đưa ra bàn luận, mổ xẻ cả trong quá khứ và hiện tại.
Thủ tướng Phạm Minh Chính trong chuyến thăm Mỹ hồi tháng 5 vừa qua đã chứng kiến lễ trao 2 văn kiện trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, quỹ đầu tư. Cụ thể là hợp tác giữa Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (SSC) và NYSE về hỗ trợ nâng hạng thị trường, xây dựng cơ chế để các nhà đầu tư tham gia hai thị trường chứng khoán. Tại đây, Thủ tướng Phạm Minh Chính tham dự tọa đàm bàn tròn với các CEO của một số tập đoàn và quỹ đầu tư hàng đầu của Mỹ như Blackstone, JPMorgan, Deutsche Bank, Goldman Sachs, Herbalife, Verizon... Đây là những doanh nghiệp đã và đang quan tâm đến việc đầu tư tại thị trường Việt Nam.
Sau đó, trong hàng loạt các cuộc họp, toạ đàm, talkshow câu chuyện về nâng hạng thị trường được đưa ra với thông điệp mạnh mẽ. Mới đây nhất, Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi, người vừa được giao trọng trách điều hành Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước sau loạt những bê bối kỷ luật lãnh đạo vừa qua đã giao nhiệm vụ cho UBCKNN tiếp tục hoàn thiện các tiêu chí, chủ động đề xuất với Bộ Tài chính để trao đổi, làm việc với các Bộ, ngành, cơ quan liên quan để thị trường chứng khoán Việt Nam sớm được xem xét nâng hạng từ thị trường cận biên lên mới nổi.
Nâng hạng thị trường là tiến trình tất yếu trong sự phát triển và hội nhập của thị trường chứng khoán về dài hạn.
Thị trường chứng khoán bước vào nhịp điều chỉnh 3 tháng gần nhất, VN-Index chốt phiên giao dịch ngày 23/6/2022 tại mức 1.188,88 điểm trong bối cảnh không có nhiều tin tức hỗ trợ, nhà đầu tư cần vài thứ để kỳ vọng và nâng hạng thị trường chứng khoán lại được đem ra để nhà đầu tư kỳ vọng về dài hạn.
Nói về nâng hạng thị trường chứng khoán tại ĐHCĐ thường niên 2022, ông Nguyễn Duy Hưng - Chủ tịch Công ty Chứng khoán SSI cho rằng, đây là câu chuyện nhiều năm rồi và việc nâng hạng hay không phụ thuộc chính sự quyết tâm của các nhà chức trách Việt Nam.
Sở dĩ vị Chủ tịch SSI nói như vậy bởi việc nâng hạng phụ thuộc rất nhiều vào các rào cản, điều kiện triển khai của cơ quan quản lý, đặc biệt là của Chính phủ.
Theo thông báo của tổ chức FTSE Russell vào tháng 4/2022, Việt Nam tiếp tục nằm trong danh sách tiềm năng nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi. MSCI vẫn xếp Việt Nam trong nhóm thị trường cận biên. FTSE Russell đã nhận thấy UBCKNN đã có nhiều cuộc đối thoại với các thành viên thị trường và có các sáng kiến để cải thiện khung pháp lý, cũng như thực tiễn thanh toán. Tuy nhiên, việc nâng hạng vẫn chưa có nhiều tiến triển do các tiêu chí chưa đạt.
UBCKNN đã có nhiều buổi làm việc với MSCI, FTSE Russell để trao đổi, chia sẻ, làm rõ các thông tin liên quan đến thị trường chứng khoán Việt Nam nhưng những cải tiến để đi đến những bước tiến nâng hạng chưa có gì nhiều trong hơn 1 năm qua.
Theo bộ tiêu chí FTSE Russell, thị trường chứng khoán Việt Nam đã thỏa mãn 7/9 tiêu chí nâng hạng. Tiêu chí "Chu kỳ thanh toán-DvP" bị đánh giá "hạn chế" do nhà đầu tư phải ký quỹ đủ tiền mặt trước khi đặt lệnh và tiêu chí "Thanh toán - Tỷ lệ hiếm khi giao dịch thất bại" không được đánh giá do yêu cầu thanh toán (ký quỹ trước) hiện tại dẫn tới việc khả năng giao dịch thất bại gần như không tồn tại.
Cái khó ló cái khó hơn
Theo bộ tiêu chí của MSCI, Việt Nam vẫn còn 9/17 tiêu chí cần phải cải thiện. Chi tiết xem tại đây...
Theo giới chuyên gia trong nước, trong số các tiêu chí để nâng hạng trên, các tiêu chí khó nhất đó là Tự do thị trường ngoại hối; Thanh toán bù trừ không có thấu chi và ứng trước tiền; Nới room ngoại. Đây là những "nút thắt" khá chặt chẽ của chứng khoán Việt Nam.
Thứ nhất, về tự do thị trường ngoại hối, hiện Việt Nam vẫn chưa có thị trường nội tệ ở nước ngoài và còn nhiều hạn chế ở thị trường nội tệ trong nước. Tự do ngoại hối được hiểu là cho các nguồn vốn nước ngoài và trong nước tự do luân chuyển, tạo sự hấp thụ có hiệu quả các nguồn vốn từ bên ngoài để phát triển kinh tế, mở rộng giao lưu kinh tế thương mại với các nước trên thế giới, đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng.
Thứ hai, về thanh toán bù trừ có thấu chi và ứng trước tiền được hiểu đơn giản là giao dịch T0, điều này chứng khoán Việt Nam chưa đáp ứng được. Hiện, tiền mua cổ phiếu phải thanh toán ngay trong ngày của tài khoản người mua nhưng cổ phiếu thì 3 ngày sau mới về đến tài khoản người bán. Hệ thống KRX với hứa hẹn cho giao dịch T0 vẫn chưa được hoàn thiện dù đã nhiều năm triển khai. Tuy nhiên, chúng ta có thể kỳ vọng hệ thống mới sớm đi vào vận hành, giải quyết nút thắt này.
Thứ ba, giới hạn sở hữu đầu tư nước ngoài. Việc sở hữu của nhà đầu tư ngoài với các doanh nghiệp không thuộc danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện tại Việt Nam vẫn chưa đáp ứng được mong mỏi của nhà đầu tư nước ngoài. Rất nhiều doanh nghiệp Việt Nam hấp dẫn khối ngoại nhưng bị hạn chế bởi tỷ lệ sở hữu khối ngoại, số lượng cổ phiếu lưu hành, sở hữu nhà nước... Chính vì thế, kể cả nâng hạng nhà đầu tư nước ngoài cũng không thể đẩy mấy trăm triệu USD hoặc tỷ USD hoặc một số tiền lớn vào những cổ phiếu như thế.
Theo HSBC, để được MSCI và FTSE nâng hạng lên thị trường mới nổi, Việt Nam phải đáp ứng một số điều kiện. Các vấn đề chính nổi cộm gồm: giới hạn sở hữu nước ngoài, thiếu thông tin công bố bằng tiếng Anh, chưa có thị trường nội tệ ở nước ngoài và còn nhiều hạn chế trên thị trường nội tệ trong nước, đăng ký tài khoản bắt buộc, ký quỹ khi giao dịch và hạn chế trong chuyển quyền sở hữu ngoài hệ thống giao dịch.
Không thể phủ nhận chứng khoán Việt Nam có quy mô vốn hoá lớn ngang với nhiều nước trong khu vực, thanh khoản từng vượt thị trường Singapore và chỉ xếp sau Thái Lan. Đặc biệt, Việt Nam cũng có những doanh nghiệp lớn tầm cỡ khu vực. Tuy nhiên, thị trường Việt Nam vẫn xếp trong nhóm cận biên do chưa đáp ứng những tiêu chí như trên.
Theo dự báo của ông Phạm Lưu Hưng, Phó Giám đốc SSI Research, ít phải đến năm 2025, chứng khoán Việt Nam mới có thể chính thức nâng hạng lên thị trường mới nổi.
