Đề xuất đánh giá tín nhiệm doanh nghiệp xuất khẩu gạo

Đề xuất này lần đầu tiên được Bộ Công Thương đưa ra trong dự thảo Nghị định Kinh doanh xuất khẩu gạo, thay thế Nghị định 107/2018 và Nghị định 01/2025.

Theo dự thảo nghị định, thương nhân xuất khẩu gạo sẽ được đánh giá theo thang điểm 100, dựa trên hàng loạt chỉ số: Từ xếp hạng tín dụng, việc thực hiện nghĩa vụ thuế, mức độ tuân thủ thủ tục hải quan, cho đến khả năng xây dựng chuỗi liên kết với nông dân, phát triển thương hiệu gạo, kết quả kinh doanh xuất khẩu, thực hiện dự trữ lưu thông và báo cáo.

Đặc biệt, năng lực logistics và điều kiện về an toàn lao động, phòng cháy chữa cháy, phòng chống thiên tai tại kho và cơ sở chế biến cũng được tính đến. Kết quả đánh giá được phân loại thành năm mức: từ “tín nhiệm rất cao” (80-100 điểm) đến “tín nhiệm rất thấp” (0-19 điểm).

Hằng năm, các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh căn cứ vào tiêu chí để đánh giá mức độ tín nhiệm của thương nhân và gửi Bộ Công Thương tổng hợp, công bố mức độ tín nhiệm của thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo. Hội đồng đánh giá mức độ tín nhiệm do Bộ trưởng Bộ Công Thương ra quyết định thành lập. Mức độ tín nhiệm được coi là tiêu chí để lựa chọn thương nhân đầu mối trong giao dịch hợp đồng tập trung, cũng như phân bổ hạn ngạch xuất khẩu.

Theo Bộ Công Thương, việc đánh giá tín nhiệm các thương nhân nhằm nâng cao uy tín thương nhân, tạo lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp Việt, đồng thời củng cố thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế.

“Mức tín nhiệm sẽ là tiêu chí để lựa chọn thương nhân đầu mối giao dịch các hợp đồng tập trung giá trị lớn, gắn với uy tín quốc gia. Đây cũng là tiêu chí để phân bổ hợp đồng tập trung cho thương nhân đủ năng lực, thay cho cách phân bổ đồng đều như trước đây”, Bộ Công Thương lý giải.

Trao đổi với PV Tiền Phong, một doanh nghiệp xuất khẩu gạo đánh giá, cơ chế tín nhiệm này đáng xem xét, song nếu triển khai sẽ tạo ra sự phân tầng rõ rệt. Doanh nghiệp lớn, vốn mạnh, quản trị bài bản thường dễ đạt tín nhiệm “cao” hoặc “rất cao”. Trong khi đó, doanh nghiệp nhỏ, mới tham gia, ít kinh nghiệm hoặc hạn chế về hệ thống kho bãi, logistics sẽ khó đạt điểm cao. Hệ quả là cơ hội tiếp cận hợp đồng tập trung, hợp đồng lớn sẽ nghiêng hẳn về phía doanh nghiệp lớn, khiến thị trường có nguy cơ tập trung, giảm cạnh tranh tự nhiên.

"Việc dùng tín nhiệm làm căn cứ phân bổ hợp đồng tập trung sẽ khiến doanh nghiệp phụ thuộc nhiều vào kết quả đánh giá. Trong khi thị trường xuất khẩu gạo luôn biến động, một hệ thống điểm số chưa hoàn thiện có thể khiến doanh nghiệp bị “mất cơ hội” chỉ vì vài tiêu chí kỹ thuật, dẫn tới rủi ro bỏ lỡ thị trường. Ngoài ra, nếu không có cơ chế giám sát độc lập, rủi ro phát sinh tiêu cực, xin - cho hoặc đánh giá thiếu công bằng là điều có thể xảy ra", vị này nói.

Ngoài ra, dự thảo cũng mở cửa cho doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tham gia xuất khẩu gạo. Trước đây, quyền này vốn bị giới hạn hoặc đi kèm những điều kiện ngặt nghèo, nay doanh nghiệp FDI nếu đáp ứng điều kiện và được cấp giấy chứng nhận có thể tham gia xuất khẩu.

Dự thảo đề xuất thương nhân xuất khẩu gạo hữu cơ, gạo đồ, gạo tăng cường vi chất dinh dưỡng sẽ không cần giấy chứng nhận đủ điều kiện, không phải dự trữ lưu thông, không phải báo cáo định kỳ.