Gia đình duy nhất Việt Nam có 3 người được lấy tên đặt tên đường ở Thủ đô, con cháu làm Thiếu tướng, giáo sư, tiến sĩ
Đằng sau những con đường, tuyến phố là những cuộc đời đầy tài năng, một nhân cách lớn và một gia đình tri thức.
Ai đã từng có thời gian sinh sống lâu năm tại Hà Nội chắc không còn xa lạ với những tuyến phố như Hoàng Đạo Thành, Hoàng Đạo Thúy và Tạ Quang Bửu. Đây đều là những nhân vật lịch sử, những nhà văn hóa, nhà khoa học tài năng của đất nước. Tuy nhiên, ít người biết rằng, ba nhân vật nổi tiếng này đều xuất phát từ một gia đình trí thức với sự nghiệp và tài năng của các thành viên đã được cả nước ghi nhận.
Hoàng Đạo Thành
Con đường Hoàng Đạo Thành dài 470m, rộng 7,5m, kéo dài từ đường Kim Giang đến dãy nhà D7 của khu tập thể Kim Giang. Con đường này được đặt theo tên của nhà sử học danh tiếng Hoàng Đạo Thành (1830 – 1908), một chí sĩ kiên cường trong phong trào Duy Tân và cũng là cha của nhà văn hóa Hoàng Đạo Thúy. Ông Hoàng Đạo Thành sinh ra tại làng Kim Lũ, huyện Thanh Trì, hiện nay thuộc quận Hoàng Mai, Hà Nội. Ngay từ thuở nhỏ, ông đã bộc lộ tài năng xuất sắc về văn chương và niềm đam mê mãnh liệt với lịch sử.
Góc phố Hoàng Đạo Thành. Ảnh: Internet
Năm 1884, sau khi đạt học vị cử nhân, ông đảm nhận vai trò giáo thụ tại các phủ Quốc Oai, Hoài Đức, Từ Sơn và sau đó làm quyền tri phủ Thuận Thành. Tuy nhiên, ông từ quan để trở về quê nhà, dạy học và tham gia tích cực vào phong trào Duy Tân. Ông nổi tiếng với nhiều tác phẩm văn thơ để đời như "Đại Nam hành nghĩa liệt nữ truyện," "Việt sử tứ tự," và đặc biệt là bộ "Việt sử tân ước," được soạn theo tinh thần tiến bộ, ca ngợi triều đại Tây Sơn và khai thác nguồn văn hóa dân gian.
Ông Hoàng Đạo Thành có hai vợ và tổng cộng sáu người con. Trong số đó, Hoàng Đạo Thúy, con trai út, là người để lại dấu ấn sâu đậm nhất. Trước ông, chị gái Hoàng Thị Uyên, thường gọi là bà Cả Mọc, nổi tiếng là một nhà từ thiện, người sáng lập nhà nuôi dưỡng trẻ miễn phí đầu tiên tại Hà Nội trước năm 1945. Anh trai của ông, Hoàng Đạo Phương, cũng là một cử nhân và là một thương gia giàu có tại Hà Nội ngày xưa.
Hoàng Đạo Thúy
Phố Hoàng Đạo Thúy, với chiều dài 1.100m và chiều rộng 40m, trải dài từ đường Lê Văn Lương, xuyên qua khu chung cư 17 tầng của khu đô thị Trung Hòa - Nhân Chính, và kết thúc tại đường Trần Duy Hưng. Con đường này được vinh danh theo tên của Hoàng Đạo Thúy, con trai út của nhà văn hóa lỗi lạc Hoàng Đạo Thành.
Mặc dù gia nhập quân đội khi đã bước sang tuổi 45, ông Hoàng Đạo Thúy đã tỏa sáng trong nhiều lĩnh vực công tác khác nhau. Ông được Đảng và Bác Hồ tin tưởng giao phó nhiều trọng trách quan trọng, bao gồm Giám đốc trường võ bị Trần Quốc Tuấn, Cục trưởng Cục Công binh, Cục trưởng Cục Quân huấn, và Tổng thư ký Ban Thi đua Trung ương. Ông đã đóng góp to lớn trong việc xây dựng và phát triển ngành thông tin liên lạc quân sự, và được tôn vinh là anh cả trong Bộ đội Thông tin.
Chân dung nhà văn hóa Hoàng Đạo Thúy. Ảnh: Internet
Không chỉ nổi bật trong quân đội, ông còn để lại dấu ấn sâu đậm với nhiều tác phẩm về các lĩnh vực như giáo dục, quân sự, lịch sử, và văn hóa. Đặc biệt, những nghiên cứu về lịch sử văn hóa Hà Nội của ông đã giúp ông được coi là nhà Hà Nội học hàng đầu của Việt Nam.
Tạ Quang Bửu
Giáo sư Tạ Quang Bửu, con rể của nhà văn hóa lỗi lạc Hoàng Đạo Thúy, kết hôn với bà Hoàng Thị Oanh - con gái ông Hoàng Đạo Thúy. Ông Tạ Quang Bửu không chỉ sở hữu kiến thức sâu rộng trong nhiều lĩnh vực như Toán, Lý, Hóa, Triết, Sinh học, Môi trường, mà còn là một nhà lãnh đạo tài ba ở tầm quốc gia, nhà khoa học uyên bác hiếm có. Ông được xem là "đại tri thức của Việt Nam", là một nhà ngoại giao bản lĩnh, nhà quản lý giáo dục có tầm nhìn chiến lược, và là "cây cầu nối khoa học thế giới với Việt Nam".
Ông đã đóng góp đáng kể trong nhiều lĩnh vực khác nhau, là Hiệu trưởng đầu tiên của trường Đại học Bách khoa Hà Nội (1956 – 1961), người đã dẫn dắt và phát triển ngôi trường này. Ngoài ra, ông còn đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng như Vụ trưởng Vụ nghiên cứu điện - nước Trung kỳ, Bộ trưởng đầu tiên của Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, và Ủy viên Hội đồng Quốc phòng tối cao. Ông cũng là thành viên trong đoàn đàm phán của chính phủ tại Genève và đại diện cho Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ký Hiệp định Genève.
GS Tạ Quang Bửu và vợ. Ảnh: Internet
Với những cống hiến xuất sắc của mình, ông đã được Đảng, Quốc hội, Nhà nước trao tặng nhiều huân chương cao quý: Huân chương Độc lập hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, Huân chương Chiến thắng hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng Nhất, Huân chương Chiến công hạng Nhất, Huân chương Chiến sĩ vẻ vang hạng Ba, và Huy chương Quân kỳ quyết thắng.
Tiếp nối truyền thống gia đình, con cháu của ba nhà đại trí thức đều là những người có học thức và đạt nhiều thành tựu. Ông Hoàng Đạo Thúy có 10 người con, trong đó 3 người mất vì tai nạn, 7 người con còn lại đều có những đóng góp đáng kể như ông Hoàng Đạo Kính - giáo sư, tiến sĩ khoa học ngành kiến trúc, ông Hoàng Đạo Cung - giáo sư, tiến sĩ ngành kiến trúc, và cháu nội là tiến sĩ Hoàng Đạo Cương, từ tháng 10/2020 là Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Con của giáo sư Tạ Quang Bửu, ông Tạ Quang Chính, là Thiếu tướng của Quân đội Nhân dân Việt Nam. Mỗi người đều thành công trong lĩnh vực riêng và có nhiều đóng góp quan trọng cho đất nước.
