Khủng hoảng nghề bán xe hơi tại Trung Quốc: Các đại lý chìm trong thua lỗ, một số phá sản để lại hàng trăm khách hàng 'không nơi nương tựa'

Tại Trung Quốc - thị trường ô tô lớn nhất thế giới một cuộc khủng hoảng âm thầm nhưng dữ dội đang diễn ra. Hàng nghìn đại lý ô tô, đặc biệt là đại lý xe điện (EV), đang chìm trong thua lỗ, nợ nần và nguy cơ phá sản hàng loạt.

“Hết thời vàng son”

Trong nhiều thập kỷ, các đại lý xe xăng truyền thống là “mỏ vàng” của ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc - nơi lợi nhuận đến từ chênh lệch giá, bảo dưỡng và hoa hồng bán hàng. Nhưng làn sóng điện hóa đã thay đổi toàn bộ cuộc chơi.

Xe điện có cấu trúc đơn giản hơn, ít nhu cầu bảo trì và biên lợi nhuận thấp hơn, khiến nguồn thu của đại lý co hẹp nhanh chóng. Cùng lúc, sự trỗi dậy của hàng chục thương hiệu mới từ BYD, Nio, Li Auto đến Xiaomi khiến thị trường dư thừa nguồn cung, kéo theo cuộc chiến giá khốc liệt nhất lịch sử ngành ô tô Trung Quốc.

Theo ông Cui Dongshu, Tổng thư ký Hiệp hội Xe du lịch Trung Quốc (CPCA), hầu hết đại lý hiện nay đang “âm dòng tiền” và “vật lộn để sống sót”. Doanh thu và lợi nhuận của 14 tập đoàn đại lý lớn nhất đều giảm mạnh; biên lợi nhuận ròng đã chuyển âm lần đầu từ năm 2019.

Khảo sát của Hiệp hội Đại lý Ô tô Trung Quốc (CADA) cho thấy hơn 52% đại lý lỗ tiền trong nửa đầu năm nay tăng mạnh so với năm trước.

“Đảo ngược giá” và vòng xoáy thua lỗ

Các hãng xe liên tục hạ giá bán buôn, buộc đại lý phải bán dưới giá vốn để “đẩy hàng”, tạo ra hiện tượng “đảo ngược giá” (price inversion) trên diện rộng.

CADA cho biết 74% đại lý hiện bán xe thấp hơn giá nhập; 43% trong số đó lỗ hơn 15% so với giá vốn. Mỗi lần BYD hoặc các hãng lớn cắt giá tới 30%, làn sóng hoảng loạn lan khắp thị trường: hàng trăm xe tồn kho bị mất giá chỉ sau vài ngày.

Không chỉ người mua chờ giá giảm, ngay cả các nhà sản xuất cũng ép đại lý nhập thêm xe để đạt chỉ tiêu, khiến hàng chục bãi xe ở các tỉnh thành biến thành “núi hàng tồn”. Nhiều đại lý phải đăng ký xe tồn như “đã bán” để nhận thưởng doanh số, rồi bán tháo dưới dạng xe cũ làm méo mó dữ liệu thị trường.

Hệ lụy lan nhanh tới các nhà cung cấp linh kiện và dịch vụ hậu cần. Nhiều doanh nghiệp báo cáo bị chậm thanh toán hàng tháng trời, trong khi các hãng xe điện lớn ép giảm giá linh kiện 10 - 15% mỗi năm, đẩy doanh nghiệp nhỏ vào nguy cơ phá sản.

Ngay cả đại lý BYD - thương hiệu điện phổ biến nhất Trung Quốc cũng không thoát nạn. Ít nhất hai đại lý BYD đã đóng cửa trong nửa đầu năm, bỏ lại hàng trăm khách hàng chưa nhận xe.

Ông Cui Dongshu mô tả tình hình bằng cụm từ:“Vết thương cũ chưa lành, bệnh mới đã đến”. Ngành phân phối ô tô Trung Quốc từng chịu áp lực từ chỉ tiêu bán hàng phi thực tế, nay lại gánh thêm cú sốc điện hóa và chiến tranh giá.

Nỗi lo lan sang toàn nền kinh tế

Ngành ô tô và dịch vụ liên quan chiếm khoảng 10% GDP Trung Quốc. Các chuyên gia cảnh báo, nếu làn sóng phá sản đại lý và hãng EV non trẻ lan rộng, hệ quả sẽ là sa thải hàng loạt và sụt giảm tiêu dùng, có thể tạo hiệu ứng “Evergrande” mới trong lĩnh vực xe điện - vốn đang dựa nặng vào vốn đầu tư và thị trường tài chính.

Khủng hoảng hiện nay cũng đặt ra dấu hỏi lớn về tương lai của mô hình đại lý truyền thống. Các thương hiệu mới như Tesla, Nio đã chọn mô hình bán hàng trực tiếp, cắt trung gian để kiểm soát trải nghiệm khách hàng.

Nhiều đại lý đang cố gắng chuyển đổi sang mô hình trung tâm trải nghiệm, nền tảng bán hàng trực tuyến, hoặc hợp tác với hãng xe điện mới. Nhưng quá trình này đòi hỏi thời gian, trong khi dòng tiền của họ đang cạn dần từng ngày.

Giải pháp của Bắc Kinh

Chính phủ Trung Quốc đã yêu cầu các hãng xe điện chấm dứt cuộc đua hạ giá “phá hủy giá trị”, đồng thời nới lỏng tín dụng cho đại lý và hoãn thu hồi nợ ngắn hạn. Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng đây chỉ là “băng dán tạm thời”, khi dư thừa công suất sản xuất vẫn là nguyên nhân gốc rễ.

Nếu không có chiến lược tổng thể từ kiểm soát sản lượng, cải tổ mô hình phân phối đến bảo đảm tín dụng, làn sóng phá sản đại lý có thể trở thành hiệu ứng domino đe dọa toàn bộ cấu trúc của ngành ô tô lớn nhất thế giới.