Loại đất hiếm có ở Việt Nam, ăn được như kẹo, giá hàng trăm nghìn/kg

Loại đất này là đặc sản ở vùng Lập Thạch, Vĩnh Phúc. Ở đây, có một ngôi làng được gọi với cái tên kỳ lạ là "làng ăn đất" hay "làng ăn đặc sản". Dù lớp trẻ ở làng ngày nay không còn ăn đất phổ biến như trước nhưng những người cao tuổi ở đây vẫn xem đất ngói là món ăn khoái khẩu, không thể thiếu mỗi ngày. Nhiều người vẫn hun khói đất để ăn như ăn kẹo.

Tục ăn đất ở đây có từ bao giờ thì không ai nhớ rõ, chỉ biết rằng đã có từ rất lâu. Theo lời kể của những người cao niên trong làng thì từ khi sinh ra, họ đã thấy cha, ông thường ngày vẫn hay cầm miếng đất ngói ăn ngấu nghiến. Đất ở đây là món quà vặt như ở nơi khác người ta ăn kẹo dồi, bánh khảo…

Loại đất mà người dân ở vùng Lập Thạch dùng để ăn không phải đất bình thường dùng trồng trọt cây cối ở vườn mà là loại đất đặc biệt, được gọi với tên gọi là đất ngói (hay đất cao lanh). Loại đất này chỉ có thể tìm thấy ở vùng Lập Thạch.

Đất cao lanh là một loại đất sét có màu trắng, rất bở và có thể chịu được nhiệt độ cao. Thành phần chủ yếu trong loại đất này là kaolinit và một số những khoáng vật khác. Cao lanh được cho là an toàn với con người.

Đặc điểm của loại đất này là giòn, có màu trắng ngà, chịu được nhiệt độ cao. Loại đất này có thể ăn sống, nhưng để có mùi vị hấp dẫn cần trải qua công đoạn chế biến khá tỉ mỉ và kỹ lưỡng.

Đất được khai thác về còn nhiều tạp đất, sạn nên cần phải cạo hết bên ngoài và chỉ lấy phần trắng bên trong, sau đó tách thành từng miếng nhỏ như kẹo lạc, rồi đem hun trên khói rơm để "làm chín".

Để đất ngói thơm ngon hơn, khi hun khói loại đất này, người ta hái thêm lá cây sim tươi đốt cháy rồi đưa đất lên hơ trước ngọn lửa. Khói của lá sim sẽ ám vào từng miếng đất, tạo vị thơm ngon đặc trưng. Nếu không có "gia vị" này, món ngói sẽ mất ngon, không thơm, không bùi. Khi miếng đất hơi ngả màu vàng và có mùi của lá sim là có thể thưởng thức được.

Loại đất này khi ăn có mùi của khói, hơi thơm thơm mà cũng hơi hắc hắc, vị bùi và có chút mặn. Ăn vào sẽ có cảm giác như ăn miếng lương khô nhưng không bị khát nước.

Trước đây, đất ngói có thể tìm thấy trên nhiều ngọn núi nhưng do việc khai thác diễn ra qua nhiều đời nên hiện nay số lượng chỉ còn rất ít. Muốn lấy được đất ngói phải đào hố sâu 3-7m, đến khi gặp những vỉa đất màu trắng như cục phấn mới có thể ăn được. Khi đào thấy đất phải dùng búa đục từng mảng một, cho vào rổ đưa cho người trên bờ.

Đất ngói có hai màu có thể dùng để ăn là màu trắng sữa như bánh khảo và màu xanh như chè lam. Theo kinh nghiệm, người khỏe răng có thể ăn được ngói màu xanh lam, người già chỉ ăn ngói màu trắng sữa. Đất ngói xanh ăn sẽ ngậy hơn nhưng cứng.

Khách thập phương nghe tên món ăn thì cất công tìm đến để được tận mắt chứng kiến. Song ít người dám ăn thử. Theo người dân Lập Thạch, một khi đã ghiền món này thì người ăn không thể quên được vị béo, ngậy của đất, cộng thêm mùi thơm đặc trưng của lá sim tươi hun khói.

Những năm chiến tranh đói khổ, dân làng thi nhau đào đất để ăn lót dạ. Họ còn coi việc làm ra những chiếc "bánh đất" này là một nghề mưu sinh.

Trước đây, không chỉ dân Lập Thạch ăn đất mà còn nhiều người ở các huyện, tỉnh lân cận cũng về mua đất về làm quà.

Khoảng 20-30 năm trước, loại đất này được bày bán tràn lan ở chợ. Lập Thạch từng là đầu mối cung cấp đất ăn được cho nhiều địa phương trong, ngoài Vĩnh Phúc như: Tam Dương, Vĩnh Tường, Lâm Thao, Phù Ninh (Phú Thọ), xa hơn là ở Hà Giang, Tuyên Quang. Hiện giá bán loại đất này sau khi đã hun khói vào khoảng 150.000 đồng/0,5kg.

Về nguyên nhân ăn đất, theo chia sẻ của những người cao tuổi nhất trong làng, người dân nơi đây “ghiền” ăn đất phần vì thói quen, phần vì suy nghĩ ăn loại đất này tốt cho sức khỏe. Nhiều người cho rằng ăn đất ngói để bổ sung lượng muối khoáng và nguyên tố vi lượng (chất dinh dưỡng vô cơ) mà cơ thể thiếu.

Người ta ăn đất còn do một số nguyên nhân khác, chẳng hạn: ăn đất do đói trong những thời kỳ đói kém, ăn đất để tiêu độc, giải độc, trị đau bụng hay nhằm giải tỏa căng thẳng về thần kinh, tâm sinh lý.

Ngoài ra, đất ngói một thời từng được coi là “thỏi nam châm” gắn kết người dân nơi đây vì mỗi khi đến nhà chơi hay bắt đầu một câu chuyện, người dân nơi đây đều mời nhau ăn miếng đất ngói thay cho miếng trầu quen thuộc.

Trên thực tế, đã có các chuyên gia trong và ngoài nước về đây nghiên cứu loại đất này nhưng chưa có nhà khoa học nào chứng minh ăn loại đất này tốt cho sức khỏe con người. Việc người dân nói ăn đất này mát, tốt cho thai nhi chỉ là truyền miệng.