Nền kinh tế lớn nhất thế giới lung lay: Người dân không dám chuyển việc, ngậm ngùi chịu cảnh nhà nhỏ không đủ chỗ

Nước Mỹ đang đứng yên.

Người dân chuyển nhà, đổi thành phố hay bắt đầu công việc mới đang ở mức thấp kỷ lục. Các công ty có ít vị trí hơn cho lao động mới ra trường. Người có việc làm thì bám trụ, không muốn rời bỏ. Các nhà kinh tế lo ngại hiện tượng này đang làm suy yếu một trong những đặc điểm nổi bật của nền kinh tế Mỹ: Tính năng động.

Josue Leon, vừa tốt nghiệp ngành Kỹ thuật tại Đại học Pennsylvania, đã nộp hơn 200 hồ sơ xin việc từ tháng 4, vừa tích nợ thẻ tín dụng vừa sống nhờ nhà gia đình bạn gái. Nhiều nơi thậm chí không phản hồi. “Đúng là ác mộng”, Leon nói.

Cuối cùng, anh nhận được một lời mời làm việc nhưng từ chối, vì công việc ở Massachusetts không hỗ trợ chi phí di chuyển, lương không đủ sống. Leon sau đó tìm được vị trí Kỹ sư công nghệ nam châm ở Fort Worth, Texas, gần nhà.

Nhiều thế hệ người Mỹ đã rời bỏ quê hương để tìm cơ hội mới. Doanh nghiệp Mỹ từng tuyển và sa thải nhanh hơn nhiều so với các nước khác. Giờ đây, nhiều người ở lại trong ngôi nhà quá chật, công việc không yêu thích, hoặc sống cùng cha mẹ để tìm việc.

Một số người rơi vào tình trạng “còng vàng” – khi họ đang có khoản vay mua nhà với lãi suất thấp hoặc công việc văn phòng ổn định, nên họ không muốn rời bỏ để tìm chỗ ở hay công việc mới.

Tình trạng này tác động tới toàn bộ nền kinh tế: Thị trường nhà ở đóng băng khiến gia đình đông con không thể mua nhà rộng hơn, người mua lần đầu gần như bị loại khỏi cuộc chơi. Không thể chuyển nơi ở để nhận việc mới đồng nghĩa thu nhập giảm; doanh nghiệp cũng khó tuyển nhân sự phù hợp, làm giảm năng suất và lợi nhuận.

Theo các nghiên cứu, sinh viên mới tốt nghiệp không tìm được việc tốt trong thời gian đầu sẽ chịu thiệt thòi thu nhập kéo dài cả thập kỷ, làm nới rộng khoảng cách giàu – nghèo.

Kinh tế và dịch chuyển địa lý thường song hành. Giá nhà quá cao từng khiến nhiều người không thể chuyển đến nơi có công việc tốt hơn, làm giảm GDP Mỹ và tình trạng này vẫn tiếp diễn.

Vấn đề nhà ở

Thập niên 1950–1960, khoảng 20% người Mỹ chuyển nhà mỗi năm. Đến 2019, trước đại dịch Covid-19, tỷ lệ này còn 9,8%. Năm 2023, chỉ còn 7,8% – mức thấp nhất từ khi Cục Thống kê bắt đầu ghi nhận năm 1948 và 2024 vẫn tương tự.

Giảm mạnh nhất là chuyển nhà trong cùng quận – giảm 47% trong 30 năm qua.

Brandon và Katherine Righi mua nhà 102m2 ở Summit, New Jersey năm 2017, lãi suất 3,6%. Khi đó chỉ có một con trai. Nay với ba cậu bé dưới 10 tuổi, căn bếp ở nhà hiện tại đã quá chật, đồ đạc phải cất ở tầng hầm. Họ định bán nhà nhưng giá nhà lớn hơn quá cao, lãi suất hiện nay sẽ khiến khoản vay gấp đôi, nên đành ở lại.

Ngược lại, Bob và Ann Ruffatto ở Chicago có ngôi nhà 223m2 dư thừa cho hai người, nhưng vẫn chưa bán vì không tìm được nhà phù hợp gần đó. “Tôi đang chiếm căn nhà đáng lẽ thuộc về gia đình có con nhỏ”, Bob nói.

Theo Redfin, trong phần lớn thập niên 2010, gia đình thu nhập trung vị chi tối đa 30% thu nhập cho nhà ở; nay là 39%. Doanh số bán nhà năm ngoái chạm mức thấp nhất gần 30 năm.

Thị trường việc làm đình trệ

Sau giai đoạn tuyển dụng ồ ạt khi mở cửa sau Covid-19, thị trường việc làm nay chậm lại. Tỷ lệ tuyển, nghỉ và sa thải trong nhiều ngành văn phòng xuống mức thấp nhất từ 2009.

Khả năng chuyển việc hàng tháng từ mức trung bình 2,8% cuối thập niên 1990 xuống còn 2,3% ở thập niên 2020. Người lao động cũng bớt tin rằng có thể nhanh chóng tìm việc mới nếu mất việc.

Tuyển dụng ít, sa thải cũng ít đã tạo ra “khoảng cách” giữa người đang có việc và người muốn tìm việc: Ai ở ngoài thì rất khó vào. Sinh viên mới ra trường nếu thất nghiệp hoặc làm công việc dưới trình độ có thể phải chịu cảnh này suốt nhiều năm, thậm chí cả chục năm.

Bản thân doanh nghiệp cũng ít tìm nhân sự sẵn sàng di chuyển hơn. Giai đoạn 2022–2024, chỉ 2–3% vị trí kỹ sư do Kelly Services tuyển dụng yêu cầu chuyển nơi ở, so với 10% trước đây.

Chi phí sinh hoạt ngày càng cao khiến hầu hết gia đình phải có hai người cùng đi làm để đủ sống, và những cặp vợ chồng đều làm việc toàn thời gian là nhóm ít chuyển sang bang khác nhất.

Craig Allen, 50 tuổi, vừa mất việc quản lý dự án tại công ty game, nhưng khó rời Maryland vì vợ và con gái còn đi học. Ông tìm kiếm cơ hội trong vùng hoặc công việc từ xa.

Grace Ahn, 25 tuổi, tốt nghiệp ngành Mỹ thuật tháng 12/2023, ước mơ làm marketing nhưng phải làm nhân viên phòng gym và sau đó là nhân viên xã hội lương 22 USD/giờ. Dù gửi hàng trăm hồ sơ, gọi điện và liên hệ trực tiếp qua LinkedIn, cô vẫn chưa thành công.

“Ban đầu tôi ngây thơ và háo hức, nghĩ cả thế giới trong tầm tay. Giờ thì… cơ hội ấy đã mất”, Ahn nói.

Tham khảo WSJ