Ngôi làng cổ đầu tiên được công nhận là Di tích quốc gia của Việt Nam: Tọa lạc trên vùng đất địa linh nhân kiệt, mang dấu ấn của 2 vị vua

Nằm cách trung tâm Hà Nội chừng 50km về phía Tây, men theo dòng sông Hồng, làng cổ Đường Lâm hiện ra với vẻ bình yên, mộc mạc, mang trong mình nét cổ kính hiếm nơi nào còn giữ được. Đây cũng là ngôi làng đầu tiên của Việt Nam được Nhà nước xếp hạng Di tích quốc gia, lưu giữ nguyên vẹn một "bảo tàng sống" về văn hóa Việt cổ.

Nằm trên vùng đất địa linh nhân kiệt của thị xã Sơn Tây, Đường Lâm từ lâu nổi tiếng là "làng Việt cổ" tiêu biểu nhất còn bảo tồn gần nguyên trạng cấu trúc truyền thống.

Những con đường lát gạch nghiêng, những ngôi nhà cổ bằng đá ong, giếng làng hàng trăm năm tuổi và sắc nâu trầm của cổng làng Mông Phụ tạo nên bức tranh làng quê xưa mà thời gian dường như đã bỏ quên.

Làng cổ Đường Lâm còn mang dấu ấn đặc biệt khi là quê hương của hai vị vua: Phùng Hưng và Ngô Quyền. Đây cũng là nơi gìn giữ nhiều di tích tôn giáo - tín ngưỡng lâu đời, từ đình Mông Phụ, đền thờ Phùng Hưng, lăng Ngô Quyền tới các ngôi chùa cổ nằm xen lẫn trong khu dân cư.

Hệ thống di tích dày đặc khiến ngôi làng trở thành một trong những vùng văn hóa đặc sắc nhất của Bắc Bộ.

Đi sâu vào từng ngõ nhỏ, du khách dễ dàng cảm nhận hơi thở của một làng quê Việt xưa còn nguyên vẹn.

Những nếp nhà cổ hơn trăm tuổi với tường đá ong, mái ngói đỏ phủ rêu xanh vẫn là nơi sinh sống của nhiều thế hệ.

Không gian thôn dã, yên tĩnh và hiền hòa của Đường Lâm mang đến cho người lữ khách cảm giác như trở lại quá khứ của vài thế kỷ trước.

Theo tìm hiểu, quần thể làng cổ Đường Lâm trải dài trên diện tích khoảng 164ha, gồm 5 thôn kề nhau là Mông Phụ, Đông Sàng, Cam Thịnh, Đoài Giáp và Cam Lâm. Đây được xem là vùng lõi còn lưu giữ rõ nét cấu trúc làng Việt cổ ở đồng bằng Bắc Bộ.

Không gian văn hóa của làng thể hiện qua "bộ tứ" đặc trưng với cổng làng, cây đa, giếng nước, sân đình, bến nước, ruộng đồng và các gò đồi bao quanh, kết nối bởi những con ngõ nhỏ lát gạch, hai bên là tường đá ong sẫm màu.

Trong khoảng diện tích tổng thể của ngôi làng, vùng bảo tồn tồn trọng điểm chiếm khoảng 95ha, nơi tập trung dày đặc đình, đền, chùa, lăng mộ, nhà thờ họ và hệ thống nhà cổ, tạo nên một chỉnh thể kiến trúc - cảnh quan tương đối nguyên vẹn dù đã trải qua nhiều thế kỷ.

Quần thể ngôi làng quy tụ gần 1.000 ngôi nhà cổ có niên đại từ 100 đến 400 năm, phân bố chủ yếu tại Mông Phụ, Đông Sàng và Cam Thịnh.

Đa phần, các nếp nhà này đều tuân theo mô thức nhà truyền thống Bắc Bộ với khung gỗ chịu lực, thường là 3-5 gian, hai chái; mái lợp ngói mũi đất nung, bên trong là hệ thống vì kèo, xà ngang, cột cái - cột quân chạm trổ giản dị mà chắc chắn.

Một trong những điểm dễ nhận ra nhất là tường xây bằng đá ong, loại vật liệu đặc trưng của vùng xứ Đoài, tạo gam màu vàng nâu ấm, kết hợp với sân gạch, vườn cây và giếng đá ong trong khuôn viên, khiến mỗi ngôi nhà vừa là nơi ở, vừa giống một "tiểu cảnh" kiến trúc, góp phần làm nên diện mạo rất riêng của Đường Lâm.

Ngày nay, Đường Lâm trở thành điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tìm một nơi chậm rãi để nghỉ ngơi và trải nghiệm. Du khách có thể tản bộ trong làng, thưởng thức chè lam, kẹo dồi, gà mía - những đặc sản địa phương; hoặc trò chuyện với người dân để hiểu hơn về nếp sống truyền thống. Mỗi góc nhỏ đều mang một câu chuyện, từ giếng cổ đến vườn nhãn, từ sân đình đến bức tường đá ong nhuốm màu thời gian.

Giữa nhịp sống hiện đại của Hà Nội đang chuyển mình từng ngày, làng cổ Đường Lâm vẫn giữ cho mình một vẻ đẹp trầm mặc, là minh chứng sống động cho lịch sử làng Việt.

Với giá trị văn hóa, kiến trúc và lịch sử đặc biệt, ngôi làng không chỉ là điểm "check-in" đẹp mà còn là hành trình trở về nguồn cội - trở về ký ức của một Việt Nam thanh bình, mộc mạc và bền bỉ qua bao thế kỷ.