Ngôi làng ‘vẽ ra quan’ hơn 600 năm ở Việt Nam từng sở hữu số Tiến sĩ đứng thứ 3 cả nước, một dòng họ có tới 9 người đỗ đại khoa

Di tích cổ kính lưu giữ hồn xưa - Nét chấm phá giữa lòng đô thị hiện đại

Nằm bên bờ đê sông Hồng, thuộc quận Bắc Từ Liêm, làng Đông Ngạc là một trong những địa danh hiếm hoi ở Hà Nội còn giữ được vẻ đẹp truyền thống nguyên sơ. Mặc dù không còn là “làng” theo đơn vị hành chính, Đông Ngạc vẫn bảo tồn nét cổ xưa qua các di tích đình, đền, chùa và những ngôi nhà phủ rêu phong.

Nằm cách trung tâm Hà Nội 10km về phía Tây Bắc, làng Đông Ngạc như một nét chấm phá cổ kính, yên bình giữa nhịp sống hiện đại. Ảnh: Báo Tiền Phong

Điểm nhấn độc đáo nhất của làng chính là đình Đông Ngạc (hay đình Vẽ) - một công trình cộng đồng giàu giá trị lịch sử. Đình được xây dựng từ thời nhà Đường, trải qua nhiều lần trùng tu qua các thời kỳ (1635, 1653, 1718, 1836, 1941). Tọa lạc trên một khu đất cao, mặt trước đình là hồ sen rộng lớn, tạo nên một khung cảnh thanh bình và trang nghiêm. Đình thờ ba vị thần đại diện cho “thiên, địa, nhân” và là nơi tôn vinh những nhân vật có công với làng. Đặc biệt, Tiến sĩ Phạm Quang Dung - người đứng ra trùng tu đình năm 1718 và Phạm Thọ Lý - người hiến đất xây đình năm 1635, đều được thờ tại đây.

Làng Đông Ngạc là một trong số ít địa danh ở Hà Nội còn bảo tồn được vẻ đẹp cổ kính. Ảnh: MIA

Bên cạnh đó, hệ thống cổng làng, cổng ngõ và cổng nhà tại Đông Ngạc cũng là điểm nhấn thu hút. Những chiếc cổng cổ với hoa văn chạm khắc tinh xảo, kiến trúc độc đáo còn nguyên vẹn, như mở ra cánh cửa trở về không gian văn hóa Việt xưa.

Xuyên suốt chiều dài lịch sử, làng Đông Ngạc có rất nhiều những người trí thức học rộng tài cao. Ảnh: Internet

Đông Ngạc được mệnh danh là “làng khoa bảng” với 18 vị tiến sĩ và nhiều nhân tài làm quan dưới triều Lê Trung Hưng. Những ngôi nhà cổ tại đây - được gọi là “nhà đại khoa” - chính là minh chứng sống động cho truyền thống hiếu học và trọng nhân tài của vùng đất này. Các công trình nhà cổ được xây dựng từ gỗ, vừa mộc mạc, vừa uy nghiêm, phản ánh sự tôn vinh những người đạt thành tựu lớn trong học vấn.

Một công trình tiêu biểu khác là Trường Khiêm Bị, được người Pháp xây dựng tại Đông Ngạc năm 1921. Với kiến trúc cổ điển, các khung cửa vòm và màu sơn vàng đặc trưng, ngôi trường từng là nơi đào tạo nhiều thế hệ học trò tài năng. Hiện nay, trường đã được trùng tu và trở thành Trường Tiểu học Đông Ngạc B (cơ sở 2), vẫn giữ nguyên vẻ đẹp cổ kính, là biểu tượng giáo dục của làng.

Điểm nhấn của làng chính là đình Vẽ - công trình cộng đồng mang đậm dấu ấn lịch sử. Ảnh: Internet

Dù Hà Nội phát triển không ngừng, làng Đông Ngạc vẫn giữ được sự trầm mặc, yên bình vốn có. Những con ngõ nhỏ uốn lượn, những ngôi nhà dân sinh giản dị hòa quyện với các công trình cộng đồng, tạo nên sự giao thoa hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Đó chính là sức hút đặc biệt khiến Đông Ngạc trở thành một điểm đến lý tưởng để khám phá văn hóa và lịch sử Việt Nam.

Làng khoa bảng đáng tự hào - “Đất Kẻ Giàn, quan Kẻ Vẽ”

Làng Đông Ngạc, hay còn gọi là Kẻ Vẽ, từ lâu đã trở thành biểu tượng văn hóa của đất Kinh kỳ với câu ca: “Đất Kẻ Giàn, quan Kẻ Vẽ”. Câu nói này không chỉ phản ánh sự phát triển về văn hóa, mà còn tôn vinh truyền thống hiếu học và thành tích khoa bảng đáng tự hào của vùng đất này.

Nổi tiếng với thành tích đỗ đạt, làng Đông Ngạc đã sản sinh ra nhiều nhân tài xuất sắc. Trong suốt 500 năm, từ thời Trần đến thời Nguyễn, làng đã có tới 22 người đỗ đạt các danh hiệu cao như Tiến sĩ, Bảng nhãn, Phó bảng và hơn 400 Cử nhân, Tú tài. Theo quy định phong kiến, những làng có từ 10 Tiến sĩ trở lên sẽ được công nhận là "làng khoa bảng". Chính vì vậy, Đông Ngạc còn được gọi là “làng Tiến sĩ” hay “làng khoa bảng”.

Ông Lê Văn Châu - Phó Ban quản lý di tích đình Đông Ngạc kể câu chuyện về tiến sĩ của làng. Ảnh: Báo Đại Đoàn Kết

Điều đặc biệt là truyền thống học hành và đỗ đạt của Đông Ngạc không chỉ là thành tích cá nhân mà còn lan tỏa qua nhiều dòng họ lớn như Phan, Phạm, Đỗ, Nguyễn, Hoàng, Lê,... Trong đó, có dòng họ chỉ có một vị Tiến sĩ, nhưng cũng có dòng họ có đến 9 người đỗ đại khoa.

Với thành tích ấn tượng này, Đông Ngạc đứng thứ ba cả nước về số lượng Tiến sĩ trong thời kỳ phong kiến, chỉ sau làng Mộ Trạch (Hải Dương) với 36 Tiến sĩ và làng Kim Đôi (Bắc Ninh) với 25 Tiến sĩ.

Bức tranh tường ghi lại cảnh vinh quy bái tổ, khắc họa truyền thống khoa bảng tại đường làng. Ảnh: Internet

Tinh thần hiếu học của Đông Ngạc không chỉ là niềm tự hào mà còn là nguồn cảm hứng bất tận, được truyền qua nhiều giai thoại thú vị. Một trong số đó là câu chuyện về các cổng làng, vốn được gọi là “Đống Ếch”. Tên gọi này bắt nguồn từ hình ảnh học trò trong làng luôn chăm chỉ đọc sách, tiếng đọc sách vang vọng khắp làng nghe như tiếng ếch kêu.

Một giai thoại khác kể về cụ Phạm Quang Trạch, biểu tượng của sự kiên trì và nỗ lực học tập. Cụ thường ra vườn, vừa đi quanh những cây cau vừa đọc sách. Theo thời gian, thân cây cau trở nên bóng nhẵn vì sự ma sát liên tục từ tay cụ.

“Giò Chèm, Nem Vẽ” - Ẩm thực trứ danh truyền thống Hà Nội xưa

Câu nói “Giò Chèm, nem Vẽ” đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực Hà Nội. Đây là cách người dân Thăng Long khẳng định sự tinh tế trong nghệ thuật nấu nướng và nem Vẽ, đặc sản nổi tiếng của làng Kẻ Vẽ (nay là phường Đông Ngạc, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội), là một minh chứng cho sự độc đáo đó. Khác biệt hoàn toàn so với các loại nem khác, nem Vẽ có hương vị đặc trưng khó lẫn, không giống như nem chua Thanh Hóa. Món ăn này được làm từ bì lợn sống, mỡ gáy, thính và lá chanh, kết hợp ăn kèm với lá sung, tạo nên một trải nghiệm vị giác độc đáo và khó quên.

“Giò Chèm, Nem Vẽ” - Ẩm thực trứ danh truyền thống Hà Nội xưa. Ảnh: Báo Tuổi Trẻ

Mỗi công đoạn chế biến nem Vẽ đều được thực hiện với sự tỉ mỉ và cẩn trọng. Thính - yếu tố quyết định hương vị của nem - được làm từ gạo rang, xay nhuyễn, tạo nên mùi thơm quyến rũ khi được trộn đều với các nguyên liệu. Khi ăn, nem Vẽ hòa quyện giữa vị giòn dai của bì, béo ngậy của mỡ, thơm bùi của thính, cùng chút chát nhẹ từ lá sung. Chính sự kết hợp hoàn hảo này đã làm cho món nem trở thành niềm tự hào của người dân Kẻ Vẽ và là món ăn làm say lòng du khách gần xa.

Nem Vẽ - đặc sản của làng Kẻ Vẽ mang hương vị đặc trưng khó lẫn, khác biệt hoàn toàn so với các loại nem khác. Ảnh: Internet

Ngoài nem, làng Kẻ Vẽ còn nổi tiếng với một đặc sản khác - bánh sấy (hay còn gọi là thịt sấy), món ăn dành riêng cho giới thượng lưu thời Pháp thuộc. Quy trình chế biến bánh sấy đòi hỏi sự công phu hơn nhiều so với nem và đặc biệt chú trọng đến việc lựa chọn nguyên liệu. Thành phẩm bánh sấy mang đến sự hòa quyện hoàn hảo của các hương vị thơm, bùi, béo, cay và ngọt, chinh phục cả những thực khách khó tính nhất.

Làng nghề thủ công nghiệp truyền thống, lưu truyền qua bao thế hệ

Làng Kẻ Vẽ, hay còn gọi là làng Vẽ, từ lâu đã nổi tiếng không chỉ ở Hà Nội mà còn trong cả nước, là một địa phương đa dạng về ngành nghề. Dù diện tích canh tác hạn chế, người dân nơi đây vẫn luôn sáng tạo và cần mẫn lao động để phát triển các nghề thủ công truyền thống, qua đó tạo nên một bức tranh làng nghề sống động được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Làng Vẽ, từ lâu đã nổi tiếng là một địa phương đa ngành nghề tại Hà Nội. Ảnh: Báo Đại Đoàn Kết

Nằm ở hữu ngạn sông Hồng, Kẻ Vẽ từng là một “kẻ chợ” sầm uất, nơi giao thương nhộn nhịp. Mặc dù không có nhiều ruộng đất để trồng trọt, người dân nơi đây đã biết cách đa dạng hóa nghề nghiệp, từ sản xuất nông nghiệp, buôn bán, cho đến tham gia vào các lĩnh vực chính trị và công chức nhà nước.

Ngày nay, làng Kẻ Vẽ vẫn còn lưu giữ nhiều nghề thủ công độc đáo, gắn bó mật thiết với đời sống của cư dân từ thuở xa xưa. Trong đó, nghề chẻ quang song là niềm tự hào một thời của làng. Từ những sợi song mộc mạc, người dân nơi đây đã khéo léo chế tác thành những chiếc quang gánh bền đẹp, được tiêu thụ không chỉ trong khu vực mà còn phân phối ra khắp các tỉnh thành trên cả nước.

Nghề làm mũ nan cũng từng là một nghề phụ phổ biến tại Kẻ Vẽ. Ảnh: Internet

Ngoài nghề chẻ quang song, nghề làm mũ nan cũng là một nghề phụ nổi bật của Kẻ Vẽ. Những chiếc mũ nan không chỉ thể hiện tài nghệ thủ công của người dân, mà còn là biểu tượng văn hóa đặc sắc của làng. Tuy nhiên, sự phát triển của các vật liệu hiện đại như nhựa và ni-lông đã khiến nghề làm mũ nan dần bị mai một và không còn phổ biến như trước.