Người Việt Nam đầu tiên học cử nhân tại Harvard: Được cấp học bổng toàn phần, là Giáo sư Sử học nổi tiếng thế giới
Ông là một trong những học giả có tiếng nói học thuật quan trọng về lịch sử Việt Nam hiện đại.
Đại học Harvard là trường đại học danh giá bậc nhất nước Mỹ và thế giới. Ngôi trường là “cái nôi” đào tạo nên hàng loạt nhân tài xuất chúng trong chính trị, kinh tế, khoa học, nghệ thuật và công nghệ.
Suốt nhiều năm, Harvard luôn góp mặt trong top 10 trường đại học danh tiếng nhất toàn cầu và thường đứng ở vị trí số 1 hoặc số 2 tùy từng bảng xếp hạng.
Ngôi trường này luôn là mơ ước của nhiều người. Những năm gần đây, ngày càng nhiều học sinh Việt Nam xuất sắc trúng tuyển vào Harvard. Tuy nhiên, ít ai biết rằng người Việt Nam đầu tiên theo học bậc cử nhân tại Harvard là Ngô Vĩnh Long - một nhà Sử học nổi tiếng, có nhiều đóng góp quan trọng cho ngành Sử học Việt Nam và Đông Á.
Theo New York Times, ông sinh ngày 10/4/1944 tại tỉnh Vĩnh Long và được đặt tên theo nơi mình sinh ra. Ngô Vĩnh Long lớn lên trong một gia đình có bố là người Bắc Ninh, mẹ là người Huế.
Gia đình ông vào Nam sinh sống, 4 anh em cùng trưởng thành trong xóm nghèo Bàn Cờ. Dù sinh ra trong gia đình khó khăn nhưng các anh chị em của ông đều có chí ham học hỏi.
Giáo sư Ngô Vĩnh Long có niềm đam mê tri thức từ rất sớm. Năm 6 tuổi, ông cùng cha đi bộ hơn 160km từ Vĩnh Long lên Sài Gòn để tìm mua sách tiếng Anh. Hai cha con mua các tiểu thuyết của Charles Dickens, trong đó có Great Expectations. Ông đọc và học thuộc từng câu, từng trang của cuốn sách này trong suốt một năm.
Với tài năng của mình, năm 16 tuổi, Ngô Vĩnh Long được quân đội Mỹ thuê làm dịch giả và kỹ thuật viên vẽ bản đồ. Với hy vọng có thể giúp người Mỹ vẽ bản đồ chính xác, tránh ném bom nhầm vào các làng mạc dân thường nên ông hào hứng nhận công việc. Tuy nhiên, chứng kiến sự tàn phá và bất công của chiến tranh, năm 1962, ông bỏ việc, gia nhập phong trào sinh viên phản chiến.
Sau khi đỗ tú tài loại xuất sắc, năm 1964, ông nhận được học bổng toàn phần của Harvard College (thuộc Đại học Harvard). Thời điểm ấy, chưa có sinh viên Việt Nam nào theo học tại đây.
Đến Mỹ học giữa bối cảnh chiến tranh Việt Nam leo thang, ông vừa học vừa tích cực tham gia các hoạt động phản đối chiến tranh, vận động vì hòa bình.
Sau khi tốt nghiệp, ông càng có nhiều đóng góp cho đất nước. Năm 1973, Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT) xuất bản cuốn sách Before the Revolution: The Vietnamese Peasants under the French (Trước Cách mạng: Nông dân Việt Nam dưới thời thuộc Pháp) của ông.
Thời điểm đó, cuốn sách khiến giới nghiên cứu quốc tế vừa ngỡ ngàng vừa ngưỡng mộ bởi nói đến đời sống người nông dân Việt Nam dưới thời thuộc địa. Đến năm 1991, Đại học Columbia tiếp tục tái bản cuốn sách này.
Năm 1978, ông hoàn thành luận án Tiến sĩ tại Harvard với chuyên ngành Lịch sử Đông Á và các ngôn ngữ vùng Viễn Đông.
Kể từ đó, ông tham gia giảng dạy, nghiên cứu về Việt Nam và khu vực Đông Á. Những nghiên cứu của ông được trình bày tại nhiều diễn đàn quốc tế. Từ đó, ông trở thành một trong những học giả có tiếng nói học thuật quan trọng về lịch sử Việt Nam hiện đại.
Từ năm 1985, Giáo sư Ngô Vĩnh Long giảng dạy tại Khoa Lịch sử, Đại học Maine (Mỹ). Gần nửa thế kỷ nghiên cứu, ông để lại hàng trăm công trình khoa học, nhiều bài viết được giới chuyên môn đánh giá cao.
Sau năm 2000, ông trở về Việt Nam thường xuyên hơn, giảng dạy tại Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại học Kinh tế Quốc dân, đồng thời tham gia nhiều chuyến điền dã, đóng góp ý kiến cho sự phát triển của đất nước.
Tháng 10/2022, Giáo sư Ngô Vĩnh Long qua đời do bệnh tật, hưởng thọ 78 tuổi. Dù đã ra đi, hành trình tri thức đặc biệt cùng những đóng góp bền bỉ của ông vẫn được ghi nhận như một dấu mốc quan trọng trong lịch sử học thuật của người Việt ở nước ngoài.
