Ở sâu trong lớp mộ cổ vẫn là những câu hỏi đến giờ chưa có lời giải thỏa đáng.
Những ngôi mộ cổ cột đá dựng đứng ở đất xóm Chiềng (xã Vĩnh Đồng, huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình) hay còn gọi là khu mộ cổ Đống Thếch bao đời nay vẫn luôn ẩn chứa những điều huyền bí. Theo tương truyền khu mộ này đã có niên đại hơn 400 năm. Với nhiều người dân trong vùng, khu mộ cổ là cả một truyền thuyết về dòng họ Đinh - dòng họ quan lang, giàu có nhất của người Mường xưa, nó là “thánh địa” bất khả xâm phạm của nhà lang Mường Động. Những truyền thuyết về nó đến tận ngày nay vẫn chưa được khám phá hết.
Khu rừng mộ đá sừng sững đứng giữa trời mây xứ Mường
Tọa lạc trên ngọn đồi cao nhất, được bao quanh là ngút ngát những vạt ngô, vạt đậu. Hệ thống mộ cổ với những cột đá cao sừng sững tựa như oai linh của các bậc quan lang đất Mường vẫn trường tồn với thời gian suốt mấy thế kỷ. Người đã khuất núi, nhưng bóng dáng và oai thần của họ vẫn luôn ngự trị trong lòng người dân đất Mường.
Những cột đá chiếc cao, chiếc thấp được cắm quanh những ngôi mộ cỏ mọc xanh rì
Nơi đây như một rừng đá, cột đá to nhất có chiều rộng hơn 1m, cao khoảng 4m. Những phiến đá được phủ một lớp rêu xanh, cùng với những dòng chữ đã mờ theo thời gian, càng tăng thêm vẻ huyền bí của khu mộ cổ này.
Chữ nho trên một cột đá
Được biết, khu mộ cổ Đống Thếch được chôn cất vào thế kỷ XVII và được khai quật khảo cổ học vào năm 1984. Cụ thể, tháng 12/1984, do tình trạng đào bới mộ cổ để tìm kiếm cổ vật, khu mộ cổ Đống Thếch bước đầu đã bị xâm phạm. Trước tình trạng này Viện khảo cổ học Việt Nam kết hợp với sở Văn hóa thông tin tỉnh Hà Sơn Bình cũ tiến hành khai quật “chữa cháy” toàn bộ số mộ còn lại"
Các nhà khảo cổ học đã phát hiện rất nhiều hiện vật dưới mộ, đáng chú ý, những chiếc trống đồng loại nhỏ có niên đại từ thế kỷ II-XII cùng nhiều đồ gốm sứ có xuất xứ từ các nước Nhật Bản, Trung Quốc có niên đại từ thế kỷ XI-XVI. Đặc biệt trong một mộ đá tìm thấy 12 bông hoa rất to đúc bằng vàng và 137 đồng tiền của nhiều triều đại, muộn nhất là thời An Pháp Nguyên Bảo. Qua xác định, ngôi mộ có khoảng từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVI.
khu mộ Đống Thếch được công nhận là di tích lịch sử khảo cổ cấp quốc gia
Năm 1997, khu mộ Đống Thếch được công nhận là di tích lịch sử khảo cổ cấp quốc gia. Với nhiều người dân trong vùng, khu mộ cổ là “thánh địa” bất khả xâm phạm của nhà lang Mường Động. Những truyền thuyết về nó đến tận ngày nay vẫn chưa được khám phá hết.
>> Khu mộ tập thể lớn nhất được khai quật ở châu Âu, chôn cất tới 1.500 bệnh nhân dịch hạch
